ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ. “ΜΕ ΤΗΝ ΠΝΟΗ ΤΟΥ ΑΝΕΜΟΥ… ΤΟ ΙΣΤΙΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ”

Του Γιώργου Κανάκη

Απόψε σαλπάραμε αφού τραβερσώσαμε και με όρτσα τα πανιά απαγκιάσαμε στο καμπούνι να προφυλαχθούμε από το ανεμοβρόχι. Όσο ξεμακραίναμε και αφήναμε πίσω το λιμάνι το μόνο που ακουγόταν ήταν το σφύριγμα από τους στροβιλισμούς του ανέμου στους παράτονους και στους επίτονους. Οι σπηλιάδες που και πού αρχίσανε τις γνωστές αταξίες τους βρέχοντάς μας σταμπάρωντας πάτσες πάτσες από ξεραμένο αλάτι, λίγο αλλά αρκετό για να αρτύσουν την μονοτονία της καθημερινότητάς μας…
Ναι απόψε σαλπάραμε από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Αικατερίνη Λασκαρίδου και ανοιχτήκαμε στην ιστορία των Ιστίων, των πανιών των τριήρεων, των πλοίων της γραμμής, των καϊκιών, των ιστιοσανίδων και των αγωνιστικών σκαφών. Στους νεώσοικους της Ζέας αρματώσαμε τη τριήρη με καννάβινα και λινά ιστία, φορτώσαμε σχοινιά και άλλα εφόδια όπως μας διέταξε ο Τριήραχος και μετά λάμναμε μαζί με τους άλλους ερέτες. Τα ιστία υφασμένα στον αργαλιό με μεράκι και αγάπη περίμεναν πως και πως να πλαταγιάσουν από τις ριπές του Σκύρωνα και σβέλτα με τη διαταγή του Κελευστού να καργάρουμε τα σχοινιά για να φουσκώσουν περίφανα δαμάζοντας τον άνεμο. 

Τα πανιά, οι οθόνες ή μουσαμάς αργότερα μας αποκάλυψαν τα καλά κρυμμένα μυστικά τους που ζηλόφθονα κρατούσαν καταχωνιασμένα στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Το ακάτιο, το δολώνιο, το φωσώνιο, το σιπάριο, η μεγίστη, το πέτασμα, η ατερμονίς, τα θερινά και τα χειμερινά ιστία, η ιστιοποιϊα, η συρραφή, η ραφίς ή βελόνα, η παλάμη ή βαρδαμάς, η κρέμαση, η παρεντομή ή βερέμι, το κύρτωμα ή ποδιά, τα επιρράμματα, το λώμα ή γραντί, τα ομμάτια ή πορτούζια, τα μυόμματα, πέρασαν μπροστά μας μαζί με αυτά και όλη η ναυτική μας ιστορία και λέω ιστορία και όχι παράδοση γιατί η ναυτοσύνη κυλάει και θα συνεχίζει να κυλάει στο αίμα μας. 
Τα ιστία μάθαμε ότι δεν είναι αιώνια. Τα στοιχειά της φύσης, η θάλασσα τα αλατίζει, ο άνεμος τα κατατρώει και οι ακτίνες του ήλιου τα καβουρντίζουν, και όσα από δαύτα τη σκαπουλάρουν και βουλιάξουν με το πλεούμενο αντάμα γίνονται θυσία στον θεό Ποσειδώνα. Αυτό θυμίζει τον Ουροβόρο Όφι, το φίδι που τρώει αένεα την ουρά του, το Μηδέν και το Άπειρο σε κίνηση, που μας φανερώνει τη δημιουργία, την αναγέννηση. 
Η όμορφη εκδήλωση ολοκληρώθηκε με τα σημερινά ιστία που φτιάχνονται από εξωτικά πανάκριβα υλικά και σε συνεργασία με τα εξειδικευμένα υπολογιστικά προγράμματα ξαναγράφουν τον Νόμο του Froude, που διέπει τις αντιστάσεις του σκάφους στο νερό. 
Έχω μόνο τις παρακάτω παρατηρήσεις:
Είπαμε για τα ιστία αλλά ξεχάσαμε πότε σταμάτησαν να αποτελούν την προωστήρια δύναμη των πλοίων. Τα πανιά άρχισαν να αποσύρονται σιγά σιγά μετά τη Ναυμαχία του Trafalgar (21/10/1805) που ήταν και η μεγαλύτερη σε αριθμό πλοίων και θυμάτων. Σας προλαβαίνω λέγοντας ότι η Ναυμαχία του Ναβαρίνου αν και έγινε στις 8/10/1827 δεν λογίζεται σαν μεγάλη από τον αριθμό των πλοίων αλλά και ότι τα περισσότερα ήταν αγκυροβολημένα. 
Ο περίφημος πίνακας του διάσημου ζωγράφου William Turner (1775-1851) με τίτλο «The Fighting Tenaire» απεικονίζει το ομώνυμο πλοίο της γραμμής που είχε λάβει μέρος στη ναυμαχία του Trafalgar απογυμνωμένο από τα ιστία του να ρυμουλκείται από ένα ατμοκίνητο ρυμουλκό για να πάει για καταστροφή. 

Η άλλη παρατήρηση είναι σημειολογική. 
Ο Said Carnot (1706-1832) μας έδωσε την περίφημη ομώνυμη μηχανή του, που αν και θεωρητική μια και σχετίζεται με ιδανικά αέρια, αποτέλεσε τον πρόδρομο για τη τεχνική εξέλιξη που θα δάμαζε τον ατμό σαν προωστήρια δύναμη των πλοίων. Ο κύκλος του Carnot αποτελείται από δυο ισόθερμες και δυο αδιαβατικές μεταβολές και αν παρατηρήσουμε το κλειστό γεωμετρικό σχήμα στο διάγραμμα με άξονες (P,V) θα δούμε ότι μοιάζει με φουσκωμένο τετράγωνο ιστίο σαν και αυτά που είχαν τα μεγάλα ιστιοφόρα τα λεγόμενα πλοία της γραμμής. 
Σύμπτωση; 
Ενδεχόμενα, λες και το ιστίο θα παρέμενε όχι σαν κινητήρια δύναμη, αλλά σαν γραφική παράσταση! 

Θα ήταν σοβαρή παράλειψη αν δεν εξέφραζα τις ευχαριστίες στους χορηγούς του Ίδρυματος Αικατερίνη Λασκαρίδου που αποτελούν έμπρακτα τους σημερινούς τριήραρχους, εξοπλίζοντας το Πολεμικό Ναυτικό με τις δωρεές τους αλλά ταυτόχρονα «εξοπλίζουντας» τον πολιτισμό σε ιδιαίτερα δύσκολους και χαλεπούς καιρούς.