Από τα Ματρώζος και Πιπίνος το 1944, αναζητάμε στοιχεία στο AIS το 2020.

Γράφει ο Γιώργος Απιδιανάκης

Η έρευνα για περισσότερα στοιχεία σχετικά με δύο δράσεις των υποβρυχίων Ματρώζος και Πιπίνος απέδωσε μερικά ευρήματα που προσθέτουν ένα ακόμα μικρό κομμάτι στη ναυτική μας ιστορία.

Είναι γνωστό ότι στις 9.8.44 ο Πιπίνος βύθισε το γερμανικό τορπιλοβόλο ΤΑ-18 (πρώην ιταλικό αντιτορπιλικό) που εξερχόταν από το Καρλόβασι. Στη συνέχεια, επιχείρησε να προσβάλει τα υπόλοιπα τρία πλοία που ήταν δεμένα στο λιμάνι, με προεξέχον το πρώην ελληνικό πλοίο φαρικής υποστήριξης Ωρίων (Orion στα γερμανικά χέρια), χωρίς επιτυχία. Οι τρεις τορπίλες που έβαλλε εξερράγησαν στους προβλήτες και η τέταρτη παρέκκλινε της πορείας της και ξεβράστηκε στην ακτή. Τα άλλα δύο πλοία που βρίσκονταν μαζί με το Ωρίων ήταν τα μικρά μότορσιπ Merkur και Horst. H συνέχεια του Ωρίων είναι επίσης γνωστή… βομβαρδίστηκε στη Δονούσα από Beaufighter τον Σεπτέμβριο του 1944 όπου και διαλύθηκε τμηματικά. Ποια ήταν όμως τα Merkur και Horst; Θα επανέλθουμε παρακάτω.

 

Στις 8.10.44 ο Ματρώζος βρισκόταν στο Αιγαίο, συμμετέχοντας μαζί με τα Νηρεύς και Πιπίνος στην επιχείρηση CABLEGRAM προς εκκαθάριση του Αιγαίου από τις εναπομένουσες γερμανικές ναυτικές δυνάμεις. Οι διαταγές της επιχείρησης ήταν σαφείς. Δεν προσβάλλονται πλοιάρια με ελληνική σημαία μικρότερα των 20 τ. ενώ γενικότερα οι επιθέσεις σε πλοιάρια απαιτούσαν θετική επιβεβαίωση προς αποφυγή προσβολής όσων μετέφεραν αγαθά για τα λαϊκά συσσίτια. Στις 05:30’ λοιπόν καθώς περιπολούσε βόρεια της Ικαρίας, με το βρετανικό HMS Vivid σε παρακείμενο δυτικότερο τομέα, εντόπισε ομάδα μικρών πλοίων να εξέρχονται από το στενό Σάμου-Ικαρίας και στράφηκε άμεσα προς αναγνώριση. Το σήμα αναγνωρίσεως που εξέπεμψε με τον προβολέα ο Ματρώζος απαντήθηκε με το ακατάληπτο γράμμα «Ζ» και ταυτόχρονα ξεκίνησε η ανταλλαγή πυρών.

 

Η νηοπομπή αυτή, με τα γερμανικά μότορσιπ Horst, Paul και το τσιμεντόπλοιο Achilles, μετέφερε λίγα στρατεύματα και κάποιες απροσδιόριστου είδους συσκευές «εκκαθάρισης πρώτης επέμβασης» (Räumungsgerät erster Dringlichkeit), από τη Λέρο προς τη Θεσσαλονίκη, υπό τη συνοδεία των ξύλινων ανθυποβρυχιακών περιπολικών GK91, GD92. Μετά από 15’ και 29 βολές, το πυροβόλο του Ματρώζος υπέστη εμπλοκή και ταυτόχρονα ένα βλήμα κατέστρεψε την κεραία του ασυρμάτου οπότε αναγκάστηκε να απομακρυνθεί βόρεια με τη νηοπομπή να στρέφει προς τις βόρειες ακτές της Ικαρίας. Στις 06:55’ έκανε την εμφάνισή του στην επιφάνεια το HMS Vivid το οποίο, αφού ενημερώθηκε από τον Ματρώζο, ενημέρωσε με τη σειρά του τη βρετανική δύναμη τορπιλακάτων 307/397/399 στη Βολισσό την οποία είχε απελευθερώσει πρόσφατα ο Ιερός Λόχος. Οι τορπιλάκατοι επιτέθηκαν στις 14:00’ αφού δόθηκε σκόπιμα χρόνος στη νηοπομπή να στρέψει ξανά βόρεια και να προσεγγίσει τη Χίο. Από την επίθεση, το Achilles εξερράγη και διαλύθηκε από μία τορπίλη, ενώ τα Paul και Horst μετατράπηκαν σε μισοβυθισμένα ναυάγια από τα αμέτρητα βλήματα των 20mm που είχαν δεχθεί. Μετά την αποχώρηση των τορπιλακάτων τα γερμανικά συνοδά ολοκλήρωσαν το θλιβερό καθήκον της βύθισης, περισυνέλλεξαν επιζώντες και έπλευσαν προς τον Βόλο.

Τι ανακαλύπτουμε μετά από μια μικρή έρευνα…

Καταρχάς διαπιστώνουμε ότι η γνωστότερη φωτογραφία, που υποτίθεται ότι παρουσιάζει το Ματρώζος σε ιταλική υπηρεσία, ως Perla, στην πραγματικότητα παρουσιάζει το Sirene, το πρώτο της ομώνυμης σειράς, στην οποία δεν ανήκε καν το Perla. Σε αντιπαραβολή παρατίθεται το Turchese της σειράς Perla. Σε διάφορες φωτογραφίες επίσης διαπιστώνουμε ότι ο Ματρώζος εμφανίζει σημαντικές εξωτερικές διαφορές από την ιταλική στην ελληνική υπηρεσία. Αυτό οφείλεται στο ότι o πυργίσκος των ιταλικών υποβρυχίων που υπηρέτησαν στον Ατλαντικό (Bordeaux Sommergibili – Betasom), όπως το Perla, μετασκευάστηκε κατά τα γερμανικά πρότυπα ώστε να περιοριστεί το οπτικό του ίχνος.

Για τα Achilles, Horst,Paul, Merkur μαθαίνουμε τα εξής:

Το Achilles ήταν το 13^ο από τα 20 τσιμεντόπλοια που κατασκευάστηκαν μεταξύ 1942-1944 στο Πέραμα. Aνήκε μάλιστα στη μεγαλύτερη κατηγορία του είδους ΙΙΙΒ (1450 τ.) τα επονομαζόμενα «αρχαιοελληνικά» μαζί με τα Agamemnon και Ajax.

Το Paul ναυπηγήθηκε στα Αμπελάκια το 1943 και ήταν ένα από τα μεγαλύτερα ξύλινα σκάφη (Holzschiffsbauten, 41,85μ., 330τ.) στο Αιγαίο. Ενίοτε απαντάται ως ρυμουλκό (schlepper), ή μηχανοκίνητη σκoύνα (motorsegler) αλλά η πραγματικότητα είναι ότι χαρακτηριζόταν ως μηχανοκίνητο μεταγωγικό (transporter). Παρόμοια ήταν τα Victoria, Alfred και Helmut ενώ άλλα δύο παρέμειναν ημιτελή. Δυστυχώς δεν υπάρχει φωτογραφία για το πλοίο αυτό.

Όσο για τα Horst και Merkur διαπιστώνουμε τα εξής. Το 1944, η μεταφορική ικανότητα των Γερμανών στο Αιγαίο είχε περιοριστεί σοβαρά. Τα 58 γερμανικά πλοία, που στην αρχή του πολέμου είχαν εγκλωβιστεί στη Μεσόγειο, τα διάφορα επιταγμένα ή κυριευμένα ελληνικά και τα λιγοστά ισπανικά είχαν σχεδόν αποδεκατιστεί ενώ η Ιταλία βρισκόταν εκτός πολέμου. Έτσι προωθήθηκε από τη Μαύρη Θάλασσα ένας μεγάλος αριθμός μικρών πλοίων διαφόρων τύπων (όπου είχαν καταφθάσει μέσω Δούναβη) όπως φέρρυ, μεταγωγικά αμαξοστοιχιών, φορτηγίδες καυσίμων. Μεταξύ αυτών βρίσκονταν και 20 μότορσιπ κατασκευής 1937-1938 για ποτάμιους πλόες. Τα πλοία αυτά ήταν εξαιρετικά ελαφράς κατασκευής, λόγω της μικρότερης άντωσης του γλυκού νερού των ποταμών, έφεραν μια μικρή μηχανή ντίζελ που τους επέτρεπε ταχύτητα μόλις 9 κ. και βοηθητική ιστιοφορία (Kustenmotorschiffe, die auch noch unter Segel fahren konnten). Το Merkur συγκεκριμένα (1937, 39,55μ. 212τ.) βυθίστηκε τελικά στη Θεσσαλονίκη στις 22 Οκτωβρίου 1944 και μεταπολεμικά ανελκύσθηκε και οδηγήθηκε για διάλυση.

Το αδελφό του Merkur, όμως, Gesine (1938), με το οποίο κατέπλευσαν στο Αιγαίο στις 22 Μαΐου 1944 μαζί με άλλα τρία παρόμοια, έχει μια εντελώς διαφορετική και ρομαντική ιστορία. Το πλοίο εγκαταλείφθηκε μισοβυθισμένο στον Βόλο κατά την αποχώρηση των Γερμανών. Μεταπολεμικά ανελκύσθηκε, μετονομάστηκε σε Σκύρος και αφού ταξίδεψε μέχρι το 1947 σε πολιτικά δρομολόγια, εντάχθηκε στο τότε Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό ως πλοίο φαρικής υποστήριξης λαμβάνοντας αργότερα τον αριθμό A-487. Στη βιβλιογραφία απαντάται και ως Α-485, όμως αυτό δεν είναι ορθό αφού ο αριθμός ανήκε στο επίσης πλοίο φαρικής υποστήριξης Σέρραι (πρώην Anna Rehder) που ήταν και το τελευταίο ατμόπλοιο του Πολεμικού Ναυτικού.

 

Το Σκύρος παροπλίστηκε το 1973 αλλά το 1976 πουλήθηκε και συνέχισε να ταξιδεύει ως Ευαγγελίστρια. Προοριζόταν για μεταφορά άμμου γι’ αυτό και η παλιά μπίγα αντικαταστάθηκε με γερανοφορτωτήρα και αργότερα με υδραυλικό εκσκαφέα Liebherr.

 

 

 

 

 

 

Το 2011 πουλήθηκε σε ξένη εταιρία η οποία το μετονόμασε σε Τomko συνεχίζοντας να ταξιδεύει, υπό σημαία Βολιβίας, σε διάφορα λιμάνια του Αιγαίου και του Εύξεινου Πόντου. Ως Tomko, συνελήφθη το 2011 κοντά στην Ύδρα, σε δρομολόγιο από την Τουρκία προς την Αλβανία, με τεράστια ποσότητα λαθραίων τσιγάρων και οδηγήθηκε στο Ναύπλιο. Το 2012 οδηγήθηκε αρχικά στην Ελευσίνα και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στον κάθετο προβλήτα των φέρρυ του Περάματος.

 

 

Το 2015 βρίσκεται επισκευαζόμενο στο ναυπηγείο του Παναγιωτάκη και το 2018 απαντάται ακόμα επισκευαζόμενο στο ναυπηγείο του Σπανόπουλου με το νέο του όνομα Melani! Φαινόταν ότι ένα νέο μέλλον προδιαγραφόταν για το 80χρονο σκαρί αλλά έκτοτε χάνονται τα ίχνη του. Οι ιστοσελίδες παρακολούθησης AIS (Automatic Identification System) το έχουν καταχωρήσει κατά το παρελθόν αλλά το αναφέρουν ως Out of Range.

 

 

 

Ευχαριστώ πολύ τους φίλους του nautilia.gr, του shipfriends.gr, του HMA και το περιοδικό Ναυτική Ελλάς για την επιμέρους συμμετοχή στη μικρή αυτή έρευνα!

Πηγές:

www.shipfriends.gr

www.nautilia.gr

www.historisches-marinearchiv.de

Βύρων Τεζαψίδης, Allied Submarine Operations in  Greece during World War II 1941-1944

Βύρων Τεζαψίδης Die Kriegsmarine in der Ägäis

Erminio Bagnasco, Submarines of World War Two: Design, Development and Operations

Ναυτική Ελλάς, Νοέμβριος 2015

Βασίλειος Μανουσάκης, Οικονομία και Πολιτική στην Ελλάδα του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου

Υ/Β Πιπίνος ΑΠΥΒ 25.7.44 – 14.8.44

Υ/Β Ματρώζος ΑΠΥΒ 3.10.44 – 22.10.44