ΒΠ ΑΔΡΙΑΣ L-67: Ένα επικό πολεμικό κατόρθωμα

Ομιλία του Προέδρου του ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ. Αντιναυάρχου Κωνσταντίνου Μαζαράκη Αινιάνος, που εκφωνήθηκε στο πλαίσιο εκδήλωσης που διοργάνωσε  το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης στις 22 Οκτωβρίου 2019 στο Μέγαρο Παλαιάς Βουλής στην Αθήνα. 

Εξοχότατε κύριε Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας,

Ευχαριστούμε θερμά για την παρουσία σας εδώ, στην αίθουσα συνεδριάσεων του κτηρίου της Παλαιάς Βουλής όπου στεγάζεται το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Ευχαριστούμε την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος για την ευγενική παραχώρηση του χώρου, που μας δίνει την ευκαιρία να παρουσιάσουμε το εξαιρετικό ομοίωμα του ιστορικού Αντιτορπιλικού ΑΔΡΙΑ. Το ομοίωμα του Α/Τ ΑΔΡΙΑ που παρουσιάζεται σήμερα αποτελεί επιστέγασμα της εργασίας στον τομέα αυτό ομάδας εθελοντών με επικεφαλής τον Αντιπλοίαρχο (εα) Στέλιο Φαλιέρο που κατασκευάζει τα εξαιρετικά ομοιώματα πλοίων της μεγάλης συλλογής του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης.

Έχω και έναν προσωπικό λόγο να είμαι συγκινημένος από την αποψινή παρουσίαση: Σαν αντιπλοίαρχος, τη διετία 2002-2004 ήμουν κυβερνήτης της Φρεγάτας ΑΔΡΙΑΣ F-459. Με το πλήρωμά μου κατά τα δυο αυτά χρόνια ασκηθήκαμε και επιχειρήσαμε στα ίδια νερά με τον απόδημο στόλο του Β Παγκοσμίου Πολέμου και τον ιστορικό ΑΔΡΙΑ, από τον Ατλαντικό μέχρι την Αραβική Θάλασσα και τον Περσικό κόλπο.

Η ιστορία του ΑΔΡΙΑ στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο είναι νομίζω γνωστή στους περισσότερους από εμάς εδώ απόψε. Ειδικά μάλιστα η εποποιία που ξεκίνησε σα σήμερα, στις 22 Οκτωβρίου του 1943, με την πρόσκρουση του πλοίου σε νάρκη, είναι από τα επεισόδια που μένουν στη συλλογική μνήμη, καθώς αναδεικνύει πολλά:

• Τον αγώνα που συνέχισε το Πολεμικό Ναυτικό, απόδημο από την κατακτημένη Ελλάδα.

• Τους κινδύνους και την αυτοθυσία των ναυτικών που πολεμούσαν για τις αξίες της πατρίδας και της ελευθερίας.

• Τα αποτελέσματα της φωτισμένης ηγεσίας.

• Τέλος, η δράση του ΑΔΡΙΑ, του ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ, του Κατσώνη και άλλων ναυτικών μονάδων, μαζί με τη δράση του Ιερού Λόχου στη Βόρεια Αφρική και το Αιγαίο, η δράση της Ταξιαρχίας του Ρίμινι στην Ιταλία, αλλά και η εποποιία των Ελλήνων Ναυτικών στον Ατλαντικό, υπενθυμίζουν ότι παρά τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν σε στρατόπεδα των εξόριστων μαχόμενων ελλήνων στη Μέση Ανατολή, οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις συνέχισαν τον πόλεμο εναντίον του Άξονα σε όλη τη διάρκεια της κατοχής.

Το Αντιτορπιλικό Συνοδείας ΒΠ ΑΔΡΙΑΣ, με πλευρικό αριθμό L-67 ναυπηγήθηκε ως Αντιτορπιλικό τύπου HUNT III το 1939-41 στα ναυπηγεία Vickers-Armstrong της Αγγλίας και καθελκύστηκε με το όνομα HMS BORDER. Πριν όμως τεθεί σε ενέργεια παραχωρήθηκε στην Ελλάδα, για να ενισχύσει το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό που συνέχιζε τον αγώνα εναντίον των Γερμανών από την εξορία.

Το πλοίο ονομάστηκε ΑΔΡΙΑΣ και στις 20 Ιουλίου 1942 παραλήφθηκε στο Newcastle της Αγγλίας από τον Αντιπλοίαρχο Ιωάννη Τούμπα.

Λίγο μετά την παραλαβή του πλοίου, ενώ έπλεε με ομίχλη και με μηχανική βλάβη, προσάραξε κοντά στο Scapa Flow. Για το επεισόδιο αυτό δεν καταλογίστηκαν ευθύνες στον Κυβερνήτη. Ο Τούμπας έδειξε τα ηγετικά του χαρακτηριστικά: Κάλεσε αμέσως το πλήρωμα, τους είπε ότι η ευθύνη είναι αποκλειστικά δική του και με τις κατευθύνσεις του έσωσε το πλοίο που με την άμπωτη της παλίρροιας είχε αρχίσει να παίρνει επικίνδυνη κλίση. Μάρτυρας για την ηγεσία του Τούμπα στο εφιαλτικό εκείνο περιστατικό είναι ο Πλωτάρχης Μιχόπουλος, τότε Πρώτος Μηχανικός του ΑΔΡΙΑ. Το αρχείο του Πλωτάρχη Μιχόπουλου δωρίθηκε από τους απογόνους του στο Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας και παραχωρήθηκε στην Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού πριν από 15 ημέρες.

Η επιχειρησιακή ζωή του πλοίου αρχίζει τον Ιανουάριο του 1943, οπότε έπλευσε αρχικά στον Ατλαντικό και στη συνέχεια στη Μεσόγειο, λαμβάνοντας μέρος σε συνοδείες νηοπομπών.

Στις 27 Ιανουαρίου 1943 , στον Ατλαντικό, 360 μίλια ΒΔ του ακρωτηρίου Finisterre, βύθισε το γερμανικό υποβρύχιο U-553 και στις 13 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους, κατά πάσα πιθανότητα βύθισε το U-623.

Ο ΑΔΡΙΑΣ έλαβε μέρος σε συνοδείες πολλών νηοπομπών στη Μεσόγειο και στις επιχειρήσεις αποβάσεως στη Σικελία, όπου τη νύχτα της 20/21 Ιουλίου 1943, έξω από το λιμάνι της Αυγούστας αντιμετώπισε επιτυχώς την συντονισμένη επίθεση τριών γερμανικών τορπιλακάτων σε νυχτερινή συμπλοκή. Κατά τη συμπλοκή αυτή όπου σκοτώθηκε και ένα μέλος του πληρώματος, ο Τούμπας έδειξε τα ηγετικά του χαρακτηριστικά στη μάχη. Ψύχραιμος και αποφασιστικός, με επιθετικό πνεύμα και σιδερένια ηγεσία του πληρώματός του.

Στις 10 Σεπτεμβρίου 1943, με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, ο ΑΔΡΙΑΣ συμμετείχε στη μικρή συμμαχική δύναμη στην οποία παραδόθηκε ο ιταλικός στόλος του Τάραντα. Η περηφάνια και η αίσθηση επιβράβευσης για τις κακουχίες και κινδύνους του πληρώματος περιγράφονται με ζωντάνια από τον ίδιο τον Τούμπα σε ομιλία του στην Ακαδημία Αθηνών και στο βιβλίο του «Εχθρός εν Όψει», που εξέδωσε το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος.

Ο Churchill, παρά την αντίδραση του Ναυτικού Στρατηγείου του, διέταξε την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων. Η επιχείρηση Accolade όπως ονομάστηκε, ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία εξαιτίας της απόλυτης αεροπορικής υπεροχής των γερμανών στο Ανατολικό Αιγαίο. Όταν ο ΑΔΡΙΑΣ, στις 20 Οκτωβρίου διατάχθηκε να συμμετάσχει στις επιχειρήσεις αυτές, ήδη οι απώλειες σε συμμαχικά πλοία ήσαν πολύ μεγάλες, μεταξύ των οποίων και το Αντιτορπιλικό Βασίλισσα Όλγα που στις 26 Σεπτεμβρίου είχε βυθιστεί στη Λέρο από γερμανικά αεροσκάφη.

Εδώ παραθέτω αφήγηση ενός αξιωματικού του ΑΔΡΙΑ, του Υποπλοιάρχου Κωνσταντίνου Σωτηρίου, κατά τον απόπλου για την επιχείρηση αυτή : «Ο Κυβερνήτης έδωσεν τις τελευταίες του οδηγίες και αποχωρών μας είπε: “Κύριοι, σας εξήγησα ότι έχουμε ν’ αντιμετωπίσωμεν εχθρικά πλοία, τορπιλακάτους, αεροπλάνα, πυροβολεία και ναρκοπέδια. Ειλικρινώς λυπούμαι που δεν έχω να σας προσφέρω τίποτε περισσότερον”.»

Από αφήγηση του τότε υπαξιωματικού ραδιοεντοπιστού Δημήτρη Μαλτέζου όπως την κατέγραψε ο Αντιναύαρχος εα Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, στο πεντάτομο έργο του «Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος-Οι Πολεμιστές του Ναυτικού Θυμούνται» έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, διαβάζω:

«Τις πρώτες ώρες της 21ης Οκτωβρίου ο ΑΔΡΙΑΣ απέπλευσε από την Αλεξάνδρεια μαζί με τα αντιτορπιλικά JERVIS, PATHFINDER και HURWORTH. Αποστολή ήταν τα δυο πρώτα πλοία να αποβιβάσουν στρατεύματα και υλικό στη Λέρο, ενώ το HURWORTH με τον ΑΔΡΙΑ θα έκαναν αντιπερισπασμό στην Κάλυμνο.»

Πράγματι, το σχέδιο αυτό εκτελέστηκε εν μέρει, τη νύκτα της 21 προς 22 Οκτωβρίου. Το HURWORTH και ο ΑΔΡΙΑΣ κινήθηκαν στη περιοχή της Καλύμνου, κάνοντας αισθητή την παρουσία τους με αποτέλεσμα να δεχθούν συνεχείς επιθέσεις από γερμανικά αεροπλάνα.

Συνεχίζω την αφήγηση του Μαλτέζου: «Η νύκτα αυτή ήταν εφιαλτική. Οι Γερμανοί μας εντόπισαν και δεχθήκαμε μαζί με το HURWORTH μια νυκτερινή ανελέητη πολύωρη αεροπορική προσβολή. Η νύκτα είχε γίνει μέρα από τα φωτιστικά των γερμανών και τα δυο καράβια στριφογυρίζαμε σα σβούρες, με ταχύτητα, για να αποφύγουμε τις βόμβες που έπεφταν. Έζησα την κατάσταση στη Γέφυρα, καταγράφοντας στο πρόχειρο ημερολόγιο Πλοίου τις κινήσεις και τα συμβαίνοντα, με όση λεπτομέρεια μπορούσα …… Η τύχη θέλησε να γλυτώσουμε και με το χάραμα της 22ας Οκτωβρίου καταπλεύσαμε σε έναν όρμο των μικρασιατικών ακτών, όπου ήρθαν και μας βρήκαν τα JERVIS και PATHFINDER.

Ξεκουραστήκαμε όλη την ημέρα και το βράδυ αποπλεύσαμε για να επαναλάβουμε τα ίδια. Τα δυο αγγλικά αντιτορπιλικά κατευθύνθηκαν προς Λέρο και εμείς με το HURWORTH προς την Κάλυμνο για να δημιουργήσουμε αντιπερισπασμό. Ξαφνικά, ελάχιστα λεπτά πριν από τα μεσάνυκτα της 22 προς 23 Οκτωβρίου, εκεί που πλέαμε ήσυχα, με το πλήρωμα σε θέσεις μάχης, έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε νέα αεροπορική προσβολή, το ΑΔΡΙΑΣ συγκλονίστηκε από μια τρομερή έκρηξη. Είχαμε πέσει σε νάρκη που απέκοψε ολόκληρο το πρωραίο μέρος του πλοίου, μέχρι σύριζα στη γέφυρα. Σήκωσα το κεφάλι και είδα το πρωραίο πυροβόλο να έχει κολλήσει στη γέφυρα με τις δυο κάνες στον αέρα. Με το τράνταγμα ο Τούμπας κτύπησε με το στήθος δυνατά στην πυξίδα και λιποθύμησε. Βρέθηκε δίπλα του ο υποκελευστής Β’ αρμενιστής Σ. Μαυρωνάς που τον άρχισε στα χαστούκια και τον συνέφερε. Στα επόμενα χρόνια, ο Τούμπας τον πείραζε λέγοντάς του ότι είχε χαστουκίσει τον κυβερνήτη του »

Για το ίδιο συμβάν, η μαρτυρία του τότε υποπλοιάρχου Χ Παπασηφάκη είναι ανάλογη: «Αποπλεύσαμε γύρω στις 7 το βράδυ. Εγώ ήμουν πάλι επικεφαλής του πρυμναίου πύργου των 4 ιντσών. Όλες οι κινήσεις γίνονταν άριστα, με ακρίβεια και προθυμία. Πλησιάζαμε στην Κάλυμνο και ο βομβαρδισμός προβλεπόταν να αρχίσει στις 10 το βράδυ. Λάβαμε από τη Γέφυρα τη διαταγή γεμίσατε, τα κλείστρα έκλεισαν με τον χαρακτηριστικό, ξερό κρότο και ετοιμαστήκαμε για το «αρχίσατε πυρ».

Ξαφνικά, σχεδόν αμέσως μετά, μέσα στην απόλυτη σιγή, ακούστηκε μια τρομερή έκρηξη. Η πρώτη, στιγμιαία εντύπωσή μου ήταν ότι είχε βάλει το πυροβόλο μου. Ωστόσο, το ισχυρότατο τράνταγμα και ίσως τα αέρια από την έκρηξη με είχαν ρίξει στο δάπεδο του πύργου. Το ίδιο και οι γεμιστές. Πεταχτήκαμε όρθιοι και το πρώτο μέλημα μου ήταν η ετοιμότητα του πύργου μου για βολή αδιάφορο τι ακριβώς είχε συμβεί στο πλοίο. Ευτυχώς κανένας δεν είχε τραυματιστεί. …. Η ατμόσφαιρα γέμισε από μια έντονη μυρουδιά καμένης σάρκας και από μπροστά ακούγονταν οιμωγές τραυματισμένων. Το πλοίο κράτησε, κόπηκε το ρεύμα και αντιληφθήκαμε το άγημα ελέγχου βλαβών να τρέχει για να αντιμετωπίσει διάφορες μικροφωτιές. Από τα τηλέφωνα δεν παίρναμε καμία απάντηση στις κλήσεις μας και εξακολουθούσαμε να αγνοούμε τι είχε συμβεί. Ωστόσο παραμείναμε στις θέσεις μας, έτοιμοι να χειριστούμε τα πυροβόλα μας.

Κάποια στιγμή εμφανίστηκε ο Μουρίκης στην πρύμνη και μου είπε ότι σε μικρή απόσταση είχε εντοπισθεί ένας μικρός στόχος που θα πρέπει να ήταν η τορπιλάκατος που μάλλον μας είχε τορπιλίσει. Το πυροβόλο μου ήταν το μόνο που είχε απομείνει από τον κύριο οπλισμό μας και ετοιμάστηκα να ρίξω εναντίον του στόχου μόλις το έβλεπα. Εκείνη τη στιγμή, πλησίαζε το HURWORTH που και αυτό θα είδε το στόχο γιατι το είδα να ορμά ξαφνικά σαν λαγωνικό και άκουσα καθαρά τα κλείστρα του να κλείνουν. Σε λίγο επέστρεψε και έμαθα ότι δεν ήταν τορπιλάκατος αλλά το κομμάτι της πλώρης μας που βούλιαζε! Ελέχθη ότι αν του είχαμε ρίξει, θα ήμαστε το πρώτο πλοίο στην ιστορία, του οποίου το πρυμναίο τμήμα θα είχε βάλει κατά του πρωραίου!

Κατόπιν τούτου, το HURWORTH επέστρεψε και ο κάπταιν Ντι (Αντιπλοίαρχος Ράιτ) σήμανε στον Τούμπα ότι θα παρέβαλε στον ΑΔΡΙΑ για να παραλάβει το πλήρωμα και στη συνέχεια θα το βύθιζε με το πυροβολικό του. Ο Τούμπας αρνήθηκε αλλά συμφώνησε να μεταφέρει στο βρετανικό πλοίο τους τραυματίες. Έτσι, το HURWORTH άρχισε να μας πλησιάζει. Όλοι είχαμε στραμμένη την προσοχή μας σε αυτό που βρισκόταν σε απόσταση μικρότερη των 150 μέτρων και με τρόμο είδαμε την τεράστια λάμψη στην πλευρά του συμμαχικού πλοίου, ακολουθούμενη από ισχυρή έκρηξη. Συγχρόνως είδαμε το HURWORTH να τινάζεται στον αέρα και να εξαφανίζεται, ενώ το χυμένο στη θάλασσα πετρέλαιο αναφλεγόταν. Το πλοίο μας δέχθηκε βροχή συντριμμάτων από το άτυχο πλοίο καθώς και ανθρώπινα μέλη.»

Επί μέρους εξιστορήσεις των πολεμιστών που έζησαν το συμβάν αυτό, όπως και όσων ακολούθησαν, έχουν διασωθεί πολλές και συγκροτούν ένα καμβά επαγγελματισμού, αυτοθυσίας, πατριωτισμού και γιατί να μην το πούμε; ηρωισμού. Όπως είναι φυσικό, οι αφηγήσεις των αυτοπτών μαρτύρων, αν και δεν ταυτίζονται σε όλες τις λεπτομέρειες, δεν παρουσιάζουν ουσιώδεις διαφορές μεταξύ τους. Τα γεγονότα πάντως εξελίχθηκαν στη συνέχεια ως εξής:

Το HURWORTH στην προσπάθειά του να πλεύση προς βοήθεια του ΑΔΡΙΑ προσέκρουσε και αυτό σε νάρκη και βυθίστηκε, παίρνοντας μαζί του στο βυθό 143 άνδρες.

Ο ΑΔΡΙΑΣ, παρά τις ζημιές, κατόρθωσε και έφθασε στην κοντινή τουρκική ακτή του Gümüşlük, την αρχαία Μύνδο. Οι απώλειες του ήταν 21 νεκροί και 30 τραυματίες.

Έπειτα από εντατική εργασία 40 ημερών για στοιχειώδεις επισκευές το πλήρωμα κατάφερε να στεγανοποιήσει το σκάφος και απέπλευσε την 1η Δεκεμβρίου 1943. Χωρίς την πλώρη του, ύστερα από αγωνιώδη πλου 500 μιλίων κατέπλευσε στην Αλεξάνδρεια στις 6 Δεκεμβρίου, ανήμερα του Αγίου Νικολάου, όπου του επιφυλάχθηκε ενθουσιώδης τιμητική υποδοχή από τον αγγλικό στόλο και τα άλλα συμμαχικά πλοία. Αυτό το κατόρθωμα αποτελεί λαμπρό παράδειγμα ηγεσίας του κυβερνήτη και τόλμης και αυτοθυσίας του πληρώματος.

Όμως τι απέγινε το πλοίο μετά από την επιστροφή του στην Αλεξάνδρεια; Ο ΑΔΡΙΑΣ τέθηκε σε ακινησία και του έγινε πρόχειρη επισκευή της πλώρης. Με την απελευθέρωση, τον Οκτώβριο του επομένου έτους, έπλευσε και αυτός στην Ελλάδα μαζί με τα άλλα πλοία του Στόλου. Η πλήρης επισκευή του, λόγω του τερματισμού των πολεμικών επιχειρήσεων στην περιοχή της Μεσογείου δεν έγινε ποτέ και το 1945 ο ένδοξος ΑΔΡΙΑΣ διαγράφηκε από το Ελληνικό Ναυτικό και επεστράφη στο Βρετανικό Ναυτικό από το οποίο και διαλύθηκε.

Ο Ιωάννης Τούμπας συνέχισε τη σταδιοδρομία του στο Πολεμικό Ναυτικό και παραιτήθηκε από Αρχηγός του Στόλου το 1953. Ακολούθησε σταδιοδρομία ως βουλευτής και υπουργός μέχρι το 1977. Το 1979 εξελέγη Ακαδημαϊκός. Το 1995 έφυγε από τη ζωή, πλήρης ημερών.

Από τη ζωή και δράση του Ιωάννη Τούμπα, όπως και από τη δράση του Αντιτορπιλικού ΑΔΡΙΑ μια περιπέτεια είναι βέβαιο ότι θα αναδεικνύεται εσαεί, συγκινώντας τη συλλογική μνήμη: Πρόκειται για την καταπληκτική εποποιία που ακολούθησε την πρόσκρουση του πλοίου σε νάρκη ανοιχτά από την Κάλυμνο, λίγο μετά τις 9 το βράδυ στις 22 Οκτωβρίου 1943. Είναι μια όμορφη εξιστόρηση που όμως κρύβει μέσα της τη βία και το θάνατο του πολέμου. Αυτή την εποποιία ζωντανεύει το ομοίωμα του ΑΔΡΙΑ, εξαιρετικά ναυπηγημένο από τον Αντιπλοίαρχο (εα) Στέλιο Φαλιέρο και την ομάδα του.

ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΤΕ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΕ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ