Η κρίση στο Ναυτικό (Ιούνιος-Ιούλιος 1924)

Κεντρική εικόνα: Πανηγυρισμοί για την ανακήρυξη της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Το πλήθος κρατάει πλακάτ που απεικονίζουν τους Α. Παπαναστασίου, Α. Χατζηκυριάκο και Γ. Κονδύλη.    

Γράφει ο Παντελής Κοτζάμπασης

Τρεις μήνες μετά την ανακήρυξη της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, τον Ιούνιο του 1924, η κυβέρνηση Παπαναστασίου βρέθηκε σε δύσκολη θέση μετά τις παραιτήσεις των Γ. Κονδύλη (Υπουργός Στρατιωτικών), Ε. Τσουδερού (Υπουργός Οικονομικών), Γ. Ρούσσου (Υπουργός Εξωτερικών) και Α. Μητσοτάκη (Υπουργός Εθνικής Οικονομίας). Οι λόγοι που οδήγησαν τους τέσσερις Υπουργούς στην παραίτηση τους ήταν διαφορετικοί αλλά είχαν σαν στόχο την πτώση των Δημοκρατικών του Παπαναστασίου επειδή δεν είχαν να προσφέρουν κάτι καινούργιο στον βενιζελισμό, με αποτέλεσμα να αρχίσει ένας πόλεμος εναντίον του πρωθυπουργού από τις άλλες φατρίες των Φιλελευθέρων, οι οποίοι δρούσαν στο παρασκήνιο. Έτσι η πτώση της κυβέρνησης ήταν θέμα χρόνου.               

Στα τέλη του Ιουνίου του 1924 δημιουργήθηκε μια κρίση στο Ναυτικό λόγω της δυσαρέσκειας που είχαν πολλοί αξιωματικοί με την πολιτική(κακή διοίκηση-ευνοιοκρατία) του Ναυάρχου Α. Χατζηκυριάκου που ήταν Υπουργός Ναυτικών και ήθελαν την απομάκρυνση του από το Ναυτικό. Αφορμή στάθηκε το γεγονός ότι ο Χατζηκυριάκος προβίβασε τον Α. Κολιαλέξη από αντιπλοίαρχο σε πλοίαρχο (τοποθετώντας τον Κυβερνήτη στο “Αβέρωφ”) χωρίς να συγκληθεί το ανώτατο Συμβούλιο των Ναυάρχων. Το διάταγμα υπογράφηκε στις 20 Ιουνίου 1924 (ΦΕΚ 134, τεύχος Γ) και αποτέλεσε προσωπική επιλογή του Υπουργού και όχι του Συμβουλίου των Ναυάρχων, διότι δεν υπήρχαν ναύαρχοι.

Το γεγονός αυτό δυσαρέστησε ορισμένους αξιωματικούς, οι οποίοι δημιούργησαν μια τετραμελή επιτροπή που αποτελούνταν από τους αντιπλοίαρχους Π. Βούλγαρη και Ι. Χαλκιόπουλο και από τους υποπλοίαρχους Χ. Κονιάλη και Δ. Τσάφο. Η επιτροπή αυτή το απόγευμα της 25^ης Ιουνίου κατευθύνθηκε προς το σπίτι του Παπαναστασίου που βρισκόταν στην  οδό Πίνδαρου. Καθώς ο Παπαναστασίου έβγαινε από το σπίτι του, οι τέσσερις αξιωματικοί του ζήτησαν ακρόαση. Ο Παπαναστασίου είχε προειδοποιηθεί για τις κινήσεις των αξιωματικών του Ναυτικού από τον βουλευτή Μυτιλήνης Γεώργιο Παπανδρέου και τους απάντησε ότι η ακρόαση θα μπορούσε να γίνει δύο μέρες αργότερα στο γραφείο του. Με την καθυστέρηση της ακρόασης   ο πρωθυπουργός ήλπιζε ότι η κίνηση των αξιωματικών θα φθειρόταν μέσω των τυπικών ενασχολήσεων των επιτελείων κατά τη διάρκεια της επισκέψεως του αγγλικού στόλου στο Φάληρο.

Οι αξιωματικοί δεν ικανοποιήθηκαν από την στάση του Παπαναστασίου και έστειλαν έναν ιδιώτη στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού που βρίσκεται στη πλατεία Κλαυθμώνος και άφησε ένα πακέτο παραιτήσεων 75 αξιωματικών. Παράλληλα διέρρευσε στον Τύπο το κείμενο του πρωτοκόλλου, το οποίο είχε συγγραφεί από την τετραμελής επιτροπή, και ανέφερε:

• Οι αξιωματικοί δεν αναγνώριζαν τους προβιβασμούς του Χατζηκυριάκου.
• Ζητούσαν την απομάκρυνση του Χατζηκυριάκου και την αντικατάσταση του από άνθρωπο που θα φέρει ηρεμία και τάξη στο Ναυτικό.
• Κατάργηση του πολιτικού γραφείου του υπουργού και την επαναφορά του θεσμού του Συμβουλίου των Ναυάρχων και η διοίκηση του σώματος να ανατεθεί στους φυσικούς του αρχηγούς ώστε να αποδοθεί το δίκαιο στον καθένα.
• Η ενέργεια αυτή δεν είχε πολιτικό χαρακτήρα.

Την επόμενη μέρα, 26 Ιουνίου 1924, στην Εθνοσυνέλευση έγινε αναφορά στη κρίση του Ναυτικού, η οποία υπονόμευσε την κυβέρνηση λόγω της παρουσίας του αγγλικού στόλου στο Φάληρο, γεγονός που έδειχνε ότι η Αγγλία αναγνώριζε τη πολιτειακή μεταβολή. Στην Εθνοσυνέλευση ο Χατζηκυριάκος δικαιολόγησε τη προαγωγή του Κολιαλέξη λέγοντας αφενός  ότι το έκανε για να έχει το «Αβέρωφ» έναν καλύτερο κυβερνήτη κατά τη διάρκεια της παρουσίας του αγγλικού στόλου και αφετέρου υπενθύμισε ότι το Συμβούλιο των Ναυάρχων είχε καταργηθεί από την Επανάσταση της 11^ης Σεπτεμβρίου 1922. Ο Παπαναστασίου στήριξε την προαγωγή του Κολιαλέξη υποστηρίζοντας ότι ήταν άξιος κυβερνήτης του «Αβέρωφ» και η προαγωγή του ήταν νόμιμη, ενώ οι πολιτικοί αρχηγοί των υπόλοιπων κομμάτων καταδίκασαν την ενέργεια των αξιωματικών και ζήτησαν να ληφθούν μέτρα ώστε να πειθαρχήσουν. Τέλος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Π. Κουντουριώτης παρόλο που ο υιός του ήταν μεταξύ των παραιτηθέντων στήριξε την κυβέρνηση λέγοντας ότι είχε κάθε δικαίωμα να τους τιμωρήσει.

Ο Παπαναστασίου αφού πήρε οριακά ψήφο εμπιστοσύνης, 158 υπέρ 123 κατά, πήρε μέτρα για να αντιμετωπίσει τη κρίση. Άρχισαν οι συλλήψεις και οι τιμωρίες των αξιωματικών. Όμως τα μέτρα αυτά δεν εκτόνωσαν την κατάσταση αλλά την επιδείνωσαν. Τις επόμενες μέρες είχαν παραιτηθεί 158 από τους 206 αξιωματικούς του Ναυτικού. Ο μαζικός αριθμός παραιτήσεων ανάγκασε τον Χατζηκυριάκο σε παραίτηση στις 5 Ιουλίου 1924. Νέος Υπουργός Ναυτικών ανέλαβε ο Παπαναστασίου ο οποίος τερμάτισε τις διώξεις των αξιωματικών και έψαχνε τρόπο να συμβιβαστεί μαζί τους ώστε να ανακαλέσουν τις παραιτήσεις τους και να μη διαλυθεί το Ναυτικό(ο στόλος υπολειτουργούσε). Η πολιτική του συμβιβασμού δυσαρέστησε του παραμείναντες αξιωματικούς οι οποίοι με επικεφαλής τον Κολιαλέξη έστειλαν απειλητικό τηλεγράφημα από το «Αβέρωφ» προς τη κυβέρνηση  που ζητούσαν την πειθαρχική τιμωρία των παραιτηθέντων. Πλέον υπήρχε μια κόντρα μεταξύ των παραιτηθέντων και παραμεινάντων αξιωματικών.

Παρ’ όλα αυτά στη Συνεδρίαση της 19^ης Ιουλίου 1924 οι Α. Μιχαλακόπουλος και Στ. Γονατάς απέσυραν την εμπιστοσύνη τους προς την κυβέρνηση με αποτέλεσμα να μη λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, 131 υπέρ και 178 κατά. Ο Παπαναστασίου παραιτήθηκε και ορκίστηκε νέα κυβέρνηση υπό τον Θ. Σοφούλη που ονομάστηκε κυβέρνηση θερινών διακοπών. Με την νέα κυβέρνηση οι παραιτηθέντες αξιωματικοί επέστρεψαν φανερώνοντας έτσι ότι οι λόγοι που τους οδήγησαν στην παραίτηση  ήταν πολιτικοί. Αυτό δυσαρέστησε τον Κολιαλέξη και λίγες μέρες αργότερα εκδήλωσε κίνημα για τη πτώση την κυβέρνησης Σοφούλη.