Η ναυμαχία της Λίσσας / 20 Ιουλίου 1866

του Δημήτρη Μπαλόπουλου, Αντιναυάρχου (Ο) Π.Ν, μέλους Δ.Σ/ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ

Στην Αδριατική θάλασσα, 130 μίλια ανατολικά της Ανκώνας βρίσκεται η νήσος Λίσσα, στα νερά της οποίας στις 20 Ιουλίου του 1866 το πολεμικό ναυτικό της Αυστριακής Αυτοκρατορίας καταγράφει μια περηφανή νίκη κατά του Ιταλικού ναυτικού. Οι Αυστριακοί αν και αριθμητικά υστερούσαν σε μονάδες, ήταν άρτια εκπαιδευμένοι και με υψηλό ηθικό ενώ είχαν την τύχη να ηγείται του στόλου ο 39χρονος ναύαρχος Tegetthoff, ένας έμπειρος αξιωματικός, με μεγάλες γνώσεις στη ναυτική τακτική -όπως εκ του αποτελέσματος διαπιστώθηκε- ριψοκίνδυνος με επιθετικό πνεύμα ενώ ο Ιταλικός στόλος αν και αριθμητικά υπέρτερος διοικείτο από τον 60χρο γερουσιαστή -ναύαρχο Persano, ένα αναποφάσιστο και μη συμπαθή στα πληρώματά του αλλά και τους υφισταμένους του αξιωματικό.

Ο Tegetthoff αξιοποιώντας την αρχή του επιθετικού αιφνιδιασμού και με τη βοήθεια της ομίχλης, κατήγαγε την ημέρα εκείνη περιφανή νίκη εναντίον της πολυαριθμότερης ναυτικής δύναμης του νεοσύστατου Ιταλικού Βασιλείου, η οποία είχε συγκροτηθεί με τη συνένωνση 4 επιμέρους ναυτικών, ήτοι της Τοσκάνης, της Νάπολης, της Σαρδηνίας και της Σικελίας. Κομβικό σημείο της ναυμαχίας το οποίο μάλλον έκρινε και το τελικό αποτέλεσμα, ήταν η στιγμή που η αυστριακή ναυαρχίδα «Ferdinand Max» εμβολίζει το ιταλικό θωρηκτό «Re D’ Italia», αναγκάζοντας τους Ιταλούς σε φυγή.

Χρόνια ολόκληρα μετά τη ναυμαχία, όπως αναφέρει ο Ιταλός ιστορικός Alberto Santoni, κυκλοφορούσε στους κύκλους του ιταλικού ναυτικού σαν ανέκδοτο η φράση: «Σιδερένια κεφάλια επικεφαλής ξύλινων πλοίων νίκησαν σιδερένια πλοία με επικεφαλής ξύλινα κεφάλια», θέλοντας να καταδείξουν την αποφασιστικότητα και τον δυναμισμό του Αυστριακού ναυάρχου έναντι της αναποφασιστικότητας και ολιγωρίας του συναδέλφου του Ιταλού.

Η ναυμαχία αυτή αποτελεί την πρώτη ναυτική συμπλοκή σε ευρωπαϊκά νερά μεταξύ δύο στόλων ατμήλατων πλοίων, αν και τυπικά η πρώτη συμπλοκή μεταξύ δύο μεμονωμένων ατμοκίνητων θωρηκτών έγινε στα χρόνια του Αμερικανικού Εμφυλίου στα νερά του Hampton Roads στις 9 Μαρτίου του 1862.

Όμως αυτή η ναυμαχία έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για την Ελλάδα, καθώς συνδέθηκε με την καλλιτεχνική ανάδειξη του μεγαλύτερου Έλληνα θαλασσογράφου του Κωνσταντίνου Βολανάκη (1837-1907), ο οποίος στα 1867, σε ηλικία μόλις 29 ετών παίρνει το πρώτο βραβείο, σε προκηρυχθέντα από τον αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο Ιωσήφ τον ΙΙ, διεθνή διαγωνισμό, για την εικαστική απεικόνιση της ναυμαχίας της Λίσσας. Σύμφωνα με τους όρους του διαγωνισμού, ο καλλιτέχνης που θα βραβευόταν, θα είχε το δικαίωμα να ταξιδέψει δωρεάν για δύο χρόνια με αυστριακά πολεμικά πλοία στην Αδριατική για να μελετήσει τα πλοία και τη θαλάσσια τοπογραφία, προκειμένου να εκτελέσει καλύτερα τη σύνθεσή του.Το σχέδιο του Βολανάκη έλαβε το πρώτο βραβείο μεταξύ των συμμετασχόντων πολλών και επιφανών καλλιτεχνών, ήταν δε τέτοιος ο ενθουσιασμός του Αυστριακού Αυτοκράτορα, ο οποίος όταν ο Βολανάκης παρέδωσε το σχέδιο του, ενέκρινε την άμεση επιβίβασή του σε πλοίο του αυστριακού στόλου με το οποίο θα περιέπλεε την Αδριατική και τις Δαλματικές ακτές.

Για το συγκεκριμένο ταξίδι παρατίθεται το εξής ανεκδοτολογικού ύφους αφήγημα. Όταν έφθασε η ημέρα που ο Βολανάκης θα αποβιβαζόταν από το αυστριακό πολεμικό πλοίο, ο κυβερνήτης οργάνωσε προς τιμήν του μια μικρή γιορτή. Οι αξιωματικοί του πλοίου που είχαν βέβαια συνδεθεί μαζί του, τον παρεκάλεσαν να στολίσει το «καρέ» τους με κάποια από τα σχέδια του που φιλοτέχνησε την περίοδο που έζησε μαζί τους. Ο ευγενικός και γενναιόδωρος Βολανάκης ευχαρίστως παρέδωσε στον πλοίαρχο τα σχέδια του. Τη στιγμή όμως που αποχωρούσε από το πλοίο ήταν μεγάλη η έκπληξή του, όταν ο Αυστριακός πλοίαρχος του έβαλε στο χέρι ένα πουγκί γεμάτο χρυσά εικοσόφραγκα, λέγοντας του: «Οι αξιωματικοί μου και εγώ σας παρακαλούμε να δεχτείτε αυτό το ποσό, το οποίο όλοι μαζί συνεισφέρουμε, για τα σχέδια που μας δωρίσατε».

Η εμπειρία που απέκτησε ο Βολανάκης από την περίοδο αυτή τον βοήθησε να εμπλουτίσει σε μεγάλο βαθμό τις γνώσεις του για τα πλοία της εποχής, ενώ η επιτυχία του στον διαγωνισμό, του προσέδωσε αυτοπεποίθηση, ενισχύοντας τη θέση του μεταξύ των μελών της ελληνικής ομάδας στην περίφημη σχολή του Μονάχου. Το μνημειακών διαστάσεων έργο του «Η ναυμαχία της Λίσσας», 1868-1875, λάδι σε καμβά, 169*283, εκτίθεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βουδαπέστης. Ο Βολανάκης δεν απεικονίζει –όπως ίσως θα αναμενόταν- τη στιγμή που η αυστριακή ναυαρχίδα «Ferdinand Max» χτυπά και βυθίζει το «Re D’ Ιtalia», αλλά ένα άλλο επεισόδιο όταν το αυστριακό πολεμικό «Kaiser» προσπαθεί να διασπάσει την πυκνή διάταξη του ιταλικού στόλου και να χτυπήσει το ιταλικό «Re Di Porto Gallo», .

Η ναυμαχία της Λίσσας πήρε τη θέση της στη παγκόσμια ναυτική ιστορία όχι τόσο γιατί το αποτέλεσμα της ήταν καθοριστικό αλλά λόγω των τακτικών που ακολουθήθηκαν και κυρίως γιατί ήταν η πρώτη φορά που συναντήθηκαν στόλοι αποτελούμενοι από ατμήλατα πλοία. Ο Tegetthoff κέρδισε αυτονόητα μια ξεχωριστή θέση στους μεγάλους ναυάρχους ενώ οι Αυστριακοί του έχουν αφιερώσει εξαιρετικά έργα τέχνης όπως μνημεία, πλατείες κ.αλ. Ο Persano αποστρατεύθηκε αμέσως μετά το τραγικό αποτέλεσμα της Λίσσας, κατηγορήθηκε και κρίθηκε τελικά ένοχος για ανικανότητα, στερούμενος ακόμα και του μισθού του. Τέλος ο μοναχικός και κλεισμένος στον εαυτό του Βολανάκης, αναγκάστηκε στο τέλος της ζωής του να φιάχνει κορνίζες στον Πειραιά για να συντηρήσει την οικογένειά του. Έφυγε στις 29 Ιουνίου 1907 και 5 μόλις φίλοι του τον συνόδεψαν στην τελευταία του κατοικία. Η αναγνώριση του μεγάλου έργου του ήλθε πολλά χρόνια αργότερα.

Πηγές:

Alberto Santoni, «Η πρώτη συμπλοκή μεταξύ δύο ατμοκίνητων στόλων: Η ναυμαχία της Λίσσας στις 20 Ιουλίου 1866 και τα διδάγματά της», Ναυτική Επιθεώρηση, τ.455, Ιαν-Φεβ 1989, έκδοση ΓΕΝ/ΥΙΝ, σ.85

Κωνσταντίνος Βολανάκης 1837-1907 «Ο ποιητής της θάλασσας», Κατάλογος Έκθεσης που οργανώθηκε από το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος και το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη από 7 Οκτ’ 2019 – 17 Ιαν’2010, Επιμέλεια Μαριλένα Ζ. Κασιμάτη

Μαρία Ουζούνογλου, Βολανάκης Κωνσταντίνος: Ο πατέρας της θαλασσογραφίας, www.texni–zoi.blogspot.com (7 Φεβ. 2019)