Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας, Το Ιστορικό Γεγονός, Χαρακτηριστικά και ο Συμβολισμός της

Γράφουν τα μέλη του ΕΛ.ΙΝ.ΙΣ

Υποναύαρχος (Ο) Δ. Γεωργαντάς ΠΝ ε.α. , Αρχιπλοίαρχος (Ο) Ι. Βιδάκης ΠΝ ε.α.

Εισαγωγή

                                «Όποιος δεν θυμάται το παρελθόν, είναι καταδικασμένος να το ζήσει»
                                                                              George Santayana (1863-1952)
Ο Καζαντζάκης αναφέρει στην αυτοβιογραφία του την στιγμή που βρίσκονταν στην Ακρόπολη και κοιτούσε την «Άγια θάλασσα της Σαλαμίνας». Εξέφραζε την συναίσθηση της ψυχής του, όπου το τοπίο «μετουσιώνεται σε ιστορία». Προδίνει την αξία που είχαν οι περσικοί πόλεμοι για την δημιουργία ελληνικής εθνικής συνείδησης. Πίστευε ότι η νίκη στους Περσικούς πολέμους αποτελεί διαχρονική νίκη, που οδήγησε την ανθρωπότητα «από το χάος στον Παρθενώνα». Γιατί, πίστευε ότι ο τρόπος διοίκησης των Περσών, σε πιθανότητα επικράτησής τους, θα εξαφάνιζε κάθε δημιουργική αρχαιοελληνική πνευματική έκφραση.
Κατά τον Θουκυδίδη (460-395 π.Χ.), τα αίτια των περσικών πολέμων ήταν κυρίως: απληστία, τιμή και φόβος (Θουκυδίδης, 1926). Ο Ξέρξης Α΄ (-465 π.Χ.), το 481 π.Χ., κινητοποίησε τεράστιο στρατό και στόλο. Κατά τον Ηρόδοτο (484-425 π.Χ.), αριθμούσε 2.641.000 στρατιώτες και 1.207 πλοία, με 3.000 βοηθητικά πλοία. Οι ιστορικοί, υπολόγιζαν τον στρατό του σε 300.000 άνδρες. Ευτυχώς για την Αθήνα, υπήρξε ο οραματιστής Θεμιστοκλής, που μιλούσε στην καρδιά των ελεύθερων Αθηναίων, και ο οποίος πίστευε ότι η οικονομική ανάπτυξη θα προέρχονταν από την θάλασσα και συνεισέφερε σε αυτό με καινοτομικές εμπνεύσεις.Το καταλυτικό μνημείο των Σαλαμινομάχων στη Κυνόσουρα Σαλαμίνας, παρουσιάζει δύο τοξότες να επιτίθενται σε περσικό πλοίο, καλύπτοντας τα νώτα ο ένας του άλλου. Ο γλύπτης απέδωσε τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας εύληπτα και συλλογικά αποδεκτά. Πέρα όμως από τις ιστορικές στιγμές, που προδίδουν ηθική επιβεβαίωση για τα κατορθώματα, υπάρχουν και οι πολιτικές περίοδο, όπου ο λαός υπέφερε παραδειγματικά από τους κυβερνώντες του.

«Θεϊκή Σαλαμίνα, θα φέρεις το θάνατο. Σε γιους πολλών μανάδων  Όταν απαρθεί ή θεριστεί ο καρπός της Δήμητρας»                     
                                                                                                                                   
 (Ηρόδοτος, Ιστορία 7, Πολύμνια)

Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας

«Να ζεις με ανθρώπους άλλης εποχής, είναι σαν να ταξιδεύεις σε ξένους τόπους.»

Η ελληνική αντίδραση στη διατάραξης της ισορροπίας δυνάμεων, ήταν η δημιουργία συμμαχιών. Έτσι το φθινόπωρο του 481 π.Χ., οργανώθηκε πανελλήνια συνάντηση 31 πόλεων στην Κόρινθο, με στόχο την συνένωση για αντιμετώπιση του Ξέρξη. Ο ελληνικός στρατός αριθμούσε 110.000 άνδρες και ο στόλος 378 τριήρεις. Το σχέδιο δράσης των Ελλήνων απέβλεπε αμυντική τακτική. Η πρώτη γραμμή των Ελλήνων στις Θερμοπύλες, με τον σπαρτιάτη βασιλιά Λεωνίδα (540-480 π.Χ.) (60 ετών), αντιμετώπισε και καθυστέρησε την Περσική στρατιά.
Μετά τις Θερμοπύλες, οι Πέρσες κατέλαβαν την Κεντρική Ελλάδα και σε επτά ημέρες έφτασαν σε Αθήνα (στρατός) και στο Φάληρο (στόλος). Ακολούθησε λεηλασία, κατάληψη της Ακρόπολης και καταστροφή των ιερών. Δεν συνέχισαν την προέλαση μέσω ξηράς προς Πελοπόννησο, γιατί υπήρχε ο κίνδυνος διακοπής του εφοδιασμού, από τον ελληνικό στόλο.
Ο πολυμήχανος Θεμιστοκλής ¹ του Νεοκλέους, ο Φρεάριος (527-459 π.Χ.), συνετός, πράος και με αυτοσυγκέντρωση, έπεισε τους Αθηναίους να εγκαταλείψουν την πόλη τους, κάτω από την προστασία του στόλου τους, που βρίσκονταν στη Σαλαμίνα. Η Πυθία απάντησε στους Αθηναίους ότι το «ξύλινο τείχος» θα τους σώσει και αποκάλεσε τη Σαλαμίνα, θεϊκή. Ο Θεμιστοκλής, άνδρας με υψηλή στρατηγική, έπεισε την Εκκλησία του Δήμου ότι τα «ξύλινα τείχη» ήταν οι τριήρεις τους. Έπεισε δε τους Αθηναίους να στείλουν για προστασία τις οικογένειές τους στην Τροιζίνα, Αίγινα και Σαλαμίνα.
Ο Θεμιστοκλής, συνάντησε δυσκολίες να πείσει τους Έλληνες, να παραμείνουν στη Σαλαμίνα. Ιδιαίτερα τον Κορίνθιο ναύαρχο Αδείμαντο και τον Σπαρτιάτη Ευρυβιάδη, αρχηγό του ελληνικού στόλου. Εδώ, ανέφερε το: «Πάταξόν μεν, Άκουσόν δε». Ήθελε πάση θησεία την μη διάλυση του ενωμένου ελληνικού στόλου, και το πέτυχε, με την πίεση των Μεγαρέων – Αιγινητών, με τους οποίους οι Αθηναίοι διέθεταν τα ¾ των πλοίων κρούσης.
Ο Θεμιστοκλής (47 ετών), είχε τη δυνατότητα να προβλέπει τα επερχόμενα γεγονότα. Σκεπτόμενος δε τη φυγή των υπολοίπων αρχηγών, έστειλε τον δούλο – παιδαγωγό του Σίκινο και ενημέρωσε τους Πέρσες, ότι οι Έλληνες ετοιμάζονταν να εγκαταλείψουν την Σαλαμίνα. Οι Πέρσες ετοιμάστηκαν για ναυμαχία και εγκατέστησαν 400 άνδρες στην Ψυττάλεια, ώστε να περισυλλέγουν Πέρσες και να εξοντώνουν τους Έλληνες ναυαγούς. Με τον αιγυπτιακό στόλο τους απέκλεισαν τους Έλληνες στο δυτικό τμήμα των στενών.
Την άλλη ημέρα, ο περσικός στόλος από το Φάληρο βρέθηκε στη Σαλαμίνα. Το σχέδιο των Περσών ήταν η περικύκλωση του ελληνικού στόλου. Τους εντόπισε ο Αριστείδης (540-468 π.Χ.), ο οποίος δυσκολεύθηκε να καταπλεύσει στην Σαλαμίνα από την Αίγινα. Οι Έλληνες αποφάσισαν να πολεμήσουν στη Σαλαμίνα. Η παράταξη των ελληνικών πλοίων ήταν: Αθηναίοι εναντίων Φοινίκων ² και υπόλοιποι Έλληνες εναντίον Ιωνικών πόλεων, κ.α. Ο δε Κορινθιακός στόλος ανέλαβε τη φύλαξη του στενού, έναντι του αιγυπτιακού στόλου.

Ήδη, ξεκίνησε η ναυμαχία της Σαλαμίνας από 28 ή 29 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. Οι Έλληνες έμειναν πριν το μέσον του διαύλου και περίμεναν να ενσκήψει ο πρωινός άνεμος που επικρατεί στην περιοχή, ο οποίος πίστευαν ότι θα κλυδώνιζε τα τεράστια εχθρικά πλοία. Τα ελληνικά πλοία, συνέχισαν να υποχωρούν σταθερά προς τις ακτές του νησιού, χωρίς να απολεστεί η συνοχή τους. Πρώτος, ο Αθηναίος Αμεινίας εμβόλισε φοινικικό πλοίο. Η ναυμαχία γενικεύθηκε… Το μικρό μήκος του τόξου σύγκρουσης δεν επέτρεψε στους Πέρσες να παρατάξουν όλα τους τα πλοία και είχαν ως πλοία πρώτης γραμμής κρούσης, όσα και οι Έλληνες.
Η σύγκρουση κρίθηκε στην αριστερή πλευρά, όπου οι Αθηναίοι αντιμετώπιζαν τους Φοίνικες. Κύρια τακτική των Περσών ήταν οι ύπαρξη 30 τοξοτών σε κάθε καράβι τους, να ρίχνουν ακόντια και βέλη, έναντι 14 τοξοτών της Αθηναϊκής τριήρης. Όμως, αυτό το πλεονέκτημά τους θα καθίστατο μειονέκτημα, λόγω του επικρατούντος ανέμου της περιοχής.

«Τα γεγονότα είναι απλά, η γνώση είναι ελεύθερη» (Carr, 2019:23)

Χαρακτηριστικά και Συμβολισμός

«Ω παίδες Ελλήνων, ίτε,
Ελευθερούτε πατριίδ’, ελευθερούτε δε
Παίδες, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη,
Θήκας των προγόνων. Νυν υπέρ πάντων αγών.»
Αισχύλος (525-456 π.Χ.,), «Πέρσες».

Σύμφωνα και με ξένους ιστορικούς, ο αρχαίος τόπος της Σαλαμίνας συμβολίζει την ανάπτυξη – προώθηση των κοινών αξιών της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, όπως ελευθερία, ισονομία ³ , δημοκρατία, σεβασμός ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ισότητας και δικαιοσύνης.  Μετά τη νίκη στο Μαραθώνα (490 π.Χ.), οι ελληνικές πόλεις επαναπαύθηκαν. Ο διορατικός και αποφασιστικός Θεμιστοκλής διέβλεπε τον κίνδυνο και ναυπήγησε ισχυρό στόλο, περίπου 200 τριηρών. Ηγεσία και πολεμική ιδιοφυΐα του Θεμιστοκλή.
Ο Ξέρξης, ο Μεγάλος Βασιλιάς, θεωρούσε ότι η συνδυασμένη ενέργεια στόλου και στρατού θα τον βοηθούσε. Ο στρατός του θα κινούνταν κατά μήκος των ελληνικών ακτών και το ναυτικό του θα ακολουθούσε, ανεφοδιάζοντας. Ήθελε την νίκη πριν τον χειμώνα, και ο εγκλεισμός του ελληνικού στόλου στη Σαλαμίνα ^4, πίστεψε, ότι ήταν δώρο θεού. Αντίθετα, ο Θεμιστοκλής θεωρούσε τη ναυμαχία στη Σαλαμίνα ως καταλληλότερη λύση για τον ελληνικό στόλο. Άριστη επιλογή πεδίου ναυτικής σύγκρουσης από τον Θεμιστοκλή.
  Ο Ξέρξης έστησε το θρόνο του σε μια πλαγιά στο Αιγάλεω. Δεν ήταν ικανοποιημένος από τις επιδόσεις του στόλου του στο Αρτεμίσιο και επιδίωκε, βλέποντάς τον οι ναύτες του να γίνουν αποτελεσματικότεροι. Αλαζονεία του Ξέρξη. Οι Πέρσες αιφνιδιάστηκαν από το άκουσμα του ελληνικού παιάνα και από την ορμή του ελληνικού στόλου. Έτσι, οι Έλληνες ήθελαν να αποφύγουν τον κίνδυνο εγκλωβισμού τους, καθώς και να δημιουργήσουν σχηματισμό επίθεσης. Υψηλό ηθικό των Ελλήνων.
Οι Αθηναίοι εκμεταλλεύτηκαν τα πλεονεκτήματά τους στη χρήση του εμβόλου, χρησιμοποιώντας την τακτική του «διέκπλου» και της «αναστροφής». Τα εχθρικά πλοία της πρώτης γραμμής κρούσης, κάνοντας μεταβολή συγκρούονταν με τα πλοία της δεύτερης γραμμής. Αποτέλεσμα ήταν η σύγχυση και η αποδιοργάνωσή τους, με τους Φοίνικες – Κύπριους να τρέπονται πρώτοι σε φυγή. Οι Αθηναϊκές τριήρεις συνέχισαν να απειλούν τον υπόλοιπο περσικό στόλο από τα πλάγια. Οι Έλληνες μάχονταν με τάξη, ενώ οι υπόλοιποι Πέρσες πανικοβλήθηκαν και έχασαν τη συνοχή τους. Εντός ολίγου, ολόκληρος ο περσικός στόλος εγκατέλειψε τη ναυμαχία, καταδιωκόμενος από τους Έλληνες. Ο δε Αριστείδης αποβιβάστηκε στην Ψυττάλεια και εξόντωσε την υπάρχουσα περσική δύναμη. Ήταν η τελευταία πράξη του περσικού δράματος. Η άριστη επιχειρησιακή τακτική των Ελλήνων.
Ο Ξέρξης ξεκίνησε την εκστρατεία του με τις τεράστιες στρατιωτικές δυνάμεις του. Η αδυναμία του ήταν το υπερβολικό της μέγεθος της στρατιάς του, απέναντι στις δυνατότητες της Ελλάδος. Η δύση του ήλιου της ημέρας αριθμούσε απώλεια περσικών δυνάμεων 200 πλοίων τους, έναντι 40 των Ελλήνων. Πέρσες πνίγηκαν, μεταξύ των οποίων και επιφανείς, όπως ο Αριαβίγνης, αδελφός του Ξέρξη. Υψηλές απώλειες των Περσών.
Η ναυμαχία της Σαλαμίνας έμεινε αλησμόνητη στη πολιτισμική μνήμη των Ελλήνων. Διατηρεί παγκόσμια αξία, καθόσον διασώθηκε ο πολιτισμός και η δύναμη του πνεύματος. Η παγκόσμια ιστορία ζύγισε στην πλάστιγγά της την αξία των δύο ανταγωνιστικών φαινομένων. Από την μια πλευρά η Ασιατική Δεσποτεία, ένα ολόκληρο κόσμο με απόλυτο άρχοντα και από την άλλη χωριστά κρατίδια, μικρά σε έκταση, πλούσια όμως σε πνεύμα. Διαφορά πολιτευμάτων.
Ποτέ στο ρου της Ιστορίας δεν μεσουράνησε η νίκη της πνευματικής δύναμης επάνω στην ποσότητα. Η ναυμαχία της Σαλαμίνας και η εξέλιξη των γεγονότων συνέθεσαν την λαμπρότερη ιστορική περίοδο της Ελλάδος. Πρώτος ο πατέρας του νεότερου ιστορικού στοχασμού, ο Χέγκελ (1770-1831), επισήμανε τη σημαντική αξία του ιστορικού γεγονότος, αποκαλώντας το: «Δυτικό Πολιτισμό». Η σημασία της νίκης για τον Δυτικό πολιτισμό.
Η περσική απειλή ήταν η αιτία να συσπειρωθεί, για πρώτη φορά, ολόκληρος ο διαχωρισμένος ελληνικός κόσμος. Επειδή οι Έλληνες δεν πρόσφεραν «γην και ύδωρ» στον ασιάτη δεσπότη, τηρώντας την εσωτερική τους ελευθερία, θεμελιώθηκε στην Αθήνα η Δημοκρατία και οι πνευματικές βάσεις. Η δημιουργία του κλασικού πολιτισμού της Αθήνας.
Τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού είχαν τεθεί στην Αθήνα τον 5ο αιώνα π.Χ. Πρώτιστο σημείο ήταν ότι οι Έλληνες ήταν ελεύθεροι. Ο λαός της Αθήνας δημιούργησε την πολιτική επανάσταση του «χρυσού αιώνα». Κατά τον Montesquieu, λαοί όπως οι Αθηναίοι: «Είναι άξιοι να επιτελέσουν μεγάλα πράγματα, επειδή η φτώχεια τους είναι ένα μέρος από την ελευθερία τους.». Η ελευθερία, βασική παράμετρος της ανάπτυξης των λαών.

Ετήσιες Τελετές και Εκδηλώσεις
Ο καθηγητής Σπυρίδων Λάμπρος πίστευε στην ιδεολογική αποστολή της ιστορίας. Να εμπνέει στους νέους την αγάπη για την πατρίδα, την υπερηφάνεια για το μεγαλείο της, τη βεβαιότητα για το δίκαιο των διεκδικήσεων, ώστε να δώσουν και το αίμα τους, αν χρειαστεί, στο πεδίο της μάχης.
Οι Έλληνες 2.500 χρόνια μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, γοητεύονται ακόμη από τους Έλληνες ναύτες, εναντίον των χιλιάδων Περσών ναυτών. Στα στενά της Κυνόσουρας, υψώνονται οι ναύτες της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, ως παγκόσμιο σύμβολο των Ελλήνων, που αγωνίστηκαν για την ελευθερία και ανεξαρτησία, απέναντι στις περσικές επεκτατικές δυνάμεις. Την επέτειο των 2.500 ετών, το 2021, διεξήχθησαν πολυάριθμες τελετές και εκδηλώσεις, για την ναυμαχία της Σαλαμίνας και τον Θεμιστοκλή.
Περί το τέλος δε Σεπτεμβρίου, εκάστου έτους, τιμής ένεκεν, διεξάγονται τα «Σαλαμίνια», όπου υλοποιούνται καταπλεύσεις της τριήρης ΟΛΥΜΠΙΑΣ σε διάφορα λιμάνια της χώρας και κατάθεση στεφανιών στο Μνημείο Αγνώστου Στρατιώτη – Μνημείο Σαλαμινομάχων. Στη Σαλαμίνα ειδικότερα, σε συνεργασία Πολεμικού Ναυτικού – Δήμου Σαλαμίνας και Περιφέρειας Αττικής, διεξάγονται ομιλίες, συναυλίες, παρουσιάσεις εμβατηρίων από την μπάντα του Πολεμικού Ναυτικού, σκοπευτικοί και αγώνες κωπηλασίας, ράλλυ αυτοκινήτων, θεατρικές παραστάσεις, ημερίδες, αγώνας δρόμου για νοηματοδότηση της μνήμης των νέων και ως σεβασμός στους ήρωες της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας του 480 π.Χ.
Τα στενά Κυνόσουρας, ο εμβληματικός χώρος των Περσικών πολέμων του 480 π.Χ., καλύπτει τα κριτήρια α.i-αiii Άρθρου 7 Απόφασης ΕΕ ⁵ , για την θεσμοθέτηση λήψης του Σήματος της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ήδη, έχουν αποσταλεί στο Δήμο Σαλαμίνας (από τον συγγραφέα) επιστολές για ενέργειες λήψης του εν λόγω Σήματος. Έγινε δε πρόταση να δημιουργηθεί Κέντρο Ιστορικής Ενημέρωσης, παρόμοιο των Θερμοπυλών.

Συμπεράσματα
«Δεν δημιουργούμε εμείς την ιστορία. Η ιστορία δημιουργεί εμάς»
Martin Luther King (1929-1965).
Υπάρχουν τοποθεσίες που περιβάλλουν τον άνθρωπο, ως μέρος της καθημερινότητάς του, οδηγώντας τον πίσω στα μονοπάτια του παρελθόντος. Αλλού δε, η ιστορία στοχεύει την τοποθεσία ως λάμψη, αλλάζοντας τα δεδομένα, με τη θύμησή του αιώνια να φωτίζει.
Ο ηγέτης των ηγετών, Θεμιστοκλής, ενέπνευσε τους Πανέλληνες, καταστρώνοντας πανέξυπνα τα σχέδιά του. Και ο πολύπαθος Ξέρξης, στην πλαγιά του Αιγάλεω, έβλεπε την ολοκληρωτική του ήττα. Πράγματι, η περίφημη ναυμαχία της Σαλαμίνας, εγράφη στην Ιστορία, όχι ως η φονικότερη και μεγαλύτερη, αλλά ένα σημείο σταθμός. Οι Πέρσες κατάλαβαν ότι έπρεπε να διαγράψουν τα όνειρά τους για κατάληψη του ελληνικού χώρου και συνέχιση της επέκτασής τους στη Δύση.

Περίπου, 387 τριήρεις των Ελλήνων και 1.207 πλοία των Περσών συγκρούστηκαν στα στενά της Κυνόσουρας. Το ανώτερο επίπεδο γνώσεων – δεξιοτήτων των ελληνικών πληρωμάτων και η επιχειρησιακή – στρατηγική τακτική του Θεμιστοκλή, προξένησαν αταξία στις ναυτικές δυνάμεις των Περσών. Η αποκαρδίωση και η καταλυτική νίκη των Ελλήνων, ανάγκασε τον Ξέρξη να αποφασίσει να αφήσει τον Μαρδόνιο με τμήματα στρατού και να προστρέξει για σιγουριά στην Ασία.
Το ηθικό των Περσών καταποντίστηκε. Ο Ξέρξης, αν και είχε, την στρατιωτική αριθμητική υπεροχή του, επέστρεψε ηττημένος στην Ασία, φοβούμενος την καταστροφή των γεφυρών του στον Ελλήσποντο και την αποκοπή του στην Ελλάδα. Σκεπτόμενος δε και τυχόν ανταρσία του ναυτικού του, καθώς και επαναστάσεις στις υποταγμένες ιωνικές πόλεις. Άφησε πίσω του τον στρατηγό Μαρδόνιο, ο οποίος ηττήθηκε μετέπειτα κατά κράτος από τον ενωμένο ελληνικό στρατό στις Πλαταιές (479 π.Χ.).
Σύμφωνα με τον Mahan (1840-1914) , oι επικοινωνίες κυριαρχούν στον πόλεμο. Ένας στρατός που δεν δύναται να εξασφαλίσει τις προμήθειές του από τα εδάφη που κατέχει, είναι τόσο ισχυρός όσο και η γραμμή ανεφοδιασμού του. Με τη νίκη στη Σαλαμίνα, οι Αθηναίοι απέκτησαν υπεροχή στη θάλασσα και το εμπόριο, και δημιούργησαν τον κλασικό πολιτισμό. Σε μεγάλο βαθμό, ο Δυτικός πολιτισμός οφείλει την ύπαρξή του στην εν λόγω νίκη. Πραγματικά, θα κατορθώσει η Ελλάδα, πέρα από τον σεβασμό του παρελθόντος της να στοχεύσει σε κάτι ακόμη περισσότερο: την ανάπτυξη και εξωστρέφεια του πολιτισμού της;

Παραπομπές

1. Ο Θεμιστοκλής διέθετε την Ομηρική πολυπλοκότητα του Οδυσσέα.
2. Οι Φοίνικες ήταν οι καλύτεροι ναυτικοί όλου του κόσμου
3. Η λέξη «ισονομία», προέρχεται από τις λέξεις «ίσος» και «νέμω», και σημαίνει «κατανέμω»
4. Τη Σαλαμίνα, οι Αθηναίοι την χρησιμοποιούσαν ως καταφύγιο για τον άμαχο πληθυσμό και στρατιωτική βάση, σε περίπτωση που ο εχθρός προχωρούσε προς Ισθμό. Επιπλέον, οι ακτές του νησιού προστατεύονταν από τους ανέμους, λόγω των ψηλών βουνών της Αττικής
5. Υπ’  αριθμ. 1194/ΕΕ (L303) Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου – Συμβουλίου της 16^ης Νοεμβρίου 2011

Βιλιογραφία