Η ναυμαχία του Τραφάλγκαρ

Γράφει ο Δρ. Κλεάνθης Κυριακίδης, διεθνολόγος, μέλος του ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ.

Οράτιος Νέλσον (1758 – 1805)

Ο μεγαλύτερος ναυμάχος την εποχή των Ναπολεόντειων πολέμων και ένας από τους μεγαλύτερος όλων των εποχών, ήταν ο Οράτιος Νέλσον. Ο νικητής της ναυμαχίας του Αγίου Βικεντίου και του Νείλου, έχασε τη ζωή του, τη μέρα που πέτυχε την πιο λαμπρή του νίκη, στη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ.

Γεννήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 1758 στο Μπάρναμ Θορπ του Νόρφολκ και κατατάχθηκε στο ναυτικό σε ηλικία 12 ετών και μέχρι το 1774 υπηρέτησε σε πλοία που κυβερνούσε ο θείος του, Μωρίς Σάκλιγκ. Μετά από επτά χρόνια και αφού υπηρέτησε σε πέντε διαφορετικά πλοία, έγινε υποπλοίαρχος. Σε ηλικία μόλις 21 ετών και λόγω των αναμφισβήτητων ικανοτήτων του – παρότι πάθαινε ναυτία – προήχθη σε πλοίαρχο και ανέλαβε τη διακυβέρνηση του πλοίου «Μπάτζερ» και μετά της φρεγάτας «Χίντσμπρουκ».

Όταν το 1803 ξέσπασε ο πόλεμος εναντίον της ναπολεόντειας Γαλλίας, ανέλαβε τη διακυβέρνηση του «Αρμαγγεδώνος», ενός από τα καλύτερα πλοία στη Μεσόγειο. Εκεί γνώρισε τη γυναίκα του Βρετανού πρεσβευτή στη Νάπολι με την οποία σύναψε μακρόχρονη ερωτική σχέση, παρότι ήταν παντρεμένος. Τον Μάιο του 1794 ναυμαχώντας στην περιοχή της Κορσικής έχασε το δεξί του μάτι. Μετά τη ναυμαχία της Γένοβας στις 14 Μαρτίου 1795, άρχισε να παρενοχλεί τις γαλλικές επικοινωνίες.

Στις 14 Φεβρουαρίου 1797, ο προαχθείς σε αρχιπλοίαρχο Νέλσον, έδωσε την πρώτη μεγάλη του ναυμαχία στο ακρωτήριο του Αγίου Βικεντίου. Κατανικώντας τους Ισπανούς αντιπάλους του, κατέλαβε και δυο πλοία, με αποτέλεσμα να προαχθεί σε υποναύαρχο και να χρισθεί «ιππότης». Την άνοιξη του 1797 επέβαλε αποκλεισμό στο Κάδιξ. Στις 24 Ιουλίου 1797 επιτέθηκε στην Σάντα Κρουζ της Τενερίφης όπου και ηττήθηκε χάνοντας μάλιστα το δεξί του χέρι. Η επόμενη μεγάλη του ναυμαχία έλαβε χώρα στην Αίγυπτο. Την 1^η Αυγούστου 1798 εντόπισε με το στόλο του τον αντίστοιχο γαλλικό, που είχε αποβιβάσει το στρατό του Ναπολέοντα, αγκυροβολημένο στον κόλπο του Αμπουκίρ. Χωρίς να χάσει χρόνο επιτέθηκε και κατέστρεψε 13 από τα 17 γαλλικά πλοία, αποκτώντας πλέον την πλήρη κυριαρχία στη Μεσόγειο και καταδικάζοντας σε αποτυχία την αιγυπτιακή εκστρατεία του Ναπολέοντα. Βέβαια, σύμφωνα με τις προσφιλείς του συνήθειες, ξανατραυματίστηκε! Για τη νίκη του στη «ναυμαχία του Νείλου», πήρε τον τίτλο του «Βαρόνου του Νείλου».

Το 1799 κατά τη διάρκεια της επιχείρησης απομάκρυνσης της βασιλικής οικογένειας της Νάπολης, διετάχθη να σταματήσει την επιχείρηση και να ενισχύσει τη Μινόρκα, ο Νέλσον αγνόησε τη διαταγή, με αποτέλεσμα να επιστρέψει στην Αγγλία. Αντί να τιμωρηθεί προήχθη σε αντιναύαρχο και έγινε υποδιοικητής του στόλου της Βαλτικής. Στη ναυμαχία της Κοπεγχάγης στις 2 Απριλίου 1801, αδιαφόρησε για την εντολή του διοικητή για υποχώρηση και η επιμονή του έδωσε μια μεγάλη νίκη στο αγγλικό στέμμα. Προφανώς μετά τη ναυμαχία, ανέλαβε τη διοίκηση του στόλου της Βαλτικής.

Μετά από μια ανεπιτυχή επίθεση στη Βουλώνη, όπου αποκρούσθηκε από το Γάλλο ναύαρχο Λατούς – Τρεβίλ, ακολούθησε η συνθήκη της Αμιένης και μια δεκατετράμηνη περίοδος ηρεμίας. Τον Μάιο του 1803 ο πόλεμος ξανάρχισε και ο Νέλσον επέβαλε ναυτικό αποκλεισμό στην Τουλόν. Παρότι ο Γάλλος ναύαρχος Βιλνέβ έσπασε τον αποκλεισμό, η αναμέτρηση του βρετανικού στόλου με τον ενωμένο ισπανο-γαλλικό αποτελεί την κορωνίδα της ένδοξης καριέρας και ζωής του Νέλσονα. Στις 21 Οκτωβρίου 1805, στα ανοικτά του ακρωτηρίου Τραφάλγκαρ, με θάρρος, αποφασιστικότητα και ανορθόδοξες κινήσεις συνέτριψε τους αντιπάλους του, καταλαμβάνοντας δεκαεπτά πλοία! Μετά το Τραφάλγκαρ η βρετανική κυριαρχία στις θάλασσες διατηρήθηκε για περισσότερο από έναν αιώνα. Οι Βρετανοί είχαν ελάχιστες απώλειες στο Τραφάλγκαρ, μια από τις οποίες ήταν ο ίδιος ο Νέλσον, που όμως έζησε τόσο ώστε να καταλάβει το μέγεθος της νίκης του.

Πιέρ Σαρλ Βιλνέβ (1763 – 1806)

Με αμφισβητούμενες ικανότητες, ο Πιερ Βιλνέβ έχει μείνει στην ιστορία ως ο ναύαρχος που συνετρίβη από το Νέλσονα στο Τραφάλγκαρ.

Γεννήθηκε την παραμονή της πρωτοχρονιάς του 1764 στη Βαλενσόλ στη Νότια Γαλλία και ανήκε στην αριστοκρατική τάξη. Σε ηλικία 15 ετών ο Πιέρ Σαρλ Ζαν Μπαπτίστ Σιλβέστρ ντε Βιλνέβ κατατάχθηκε στο ναυτικό και πολέμησε υπό το ναύαρχο Συφφρέν στον Ινδικό Ωκεανό το 1872 και 1873. Κατά τη διάρκεια της γαλλικής επανάστασης, δεν ακολούθησε την πλειονότητα των ευγενών και αντί να παραιτηθεί, υποστήριξε τους επαναστάτες, αφαίρεσε το «ντε» από το επώνυμό του και έγινε κυβερνήτης πλοίου. Το 1796 προήχθη σε υποναύαρχο.

Στην ανεπιτυχή επιχείρηση κατάληψης της Ιρλανδίας από τον στόλο του ναυάρχου Μπρυέ ήταν διοικητής μοίρας. Έλαβε μέρος στη ναυμαχία του Νείλου ως επικεφαλής της οπισθοφυλακής και το μόνο που κατάφερε ήταν να απομακρυνθεί γρήγορα από τη ναυμαχία. Αν είχε αντιδράσει σωστά και υποστηρίξει την πρώτη γραμμή των γαλλικών πλοίων, το πιθανότερο είναι ότι τα βρετανικά πλοία δε θα εισέρχονταν στον κόλπο του Αμπουκίρ.

Ο Βιλνέβ συνελήφθη από τους Βρετανούς στη Μάλτα, αλλά αφέθηκε γρήγορα ελεύθερος. Στις 19 Δεκεμβρίου 1804 προήχθη σε αντιναύαρχο και ανέλαβε τα καθήκοντα του διοικητή του «νότιου στόλου». Οι εντολές του ήταν να σπάσει τον αποκλεισμό της Τουλόν, να αποπλεύσει το ταχύτερο δυνατό και να μεταφέρει 12.000 άνδρες στη Μαρτινίκα, για την προστασία των γαλλικών νησιών. Εκεί θα συνενωνόταν με τον ισπανικό στόλο, τη μοίρα του Ροσφόρ υπό τον υποναύαρχο Μισιεσύ, αλλά και με το «βόρειο στόλο» των 25 πλοίων του αντιναυάρχου Γκαντεώμ, που θα αναλάμβανε τα καθήκοντα του διοικητού της όλης επιχείρησης. Αφού χτυπούσε τις «ανυπεράσπιστες» βρετανικές αποικίες της Καραϊβικής, θα επέστρεφε στη Βουλόνη για να επιβιβάσει το στρατό του Ναπολέοντα που θα έκανε απόβαση στην Αγγλία.

Όταν στις 18 Ιανουαρίου 1805 προσπάθησε να αποπλεύσει με το στόλο του, αλλά δεν μπόρεσε και πολλά πλοία έπαθαν ζημιές λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών, θύμωσε με την έλλειψη ναυτοσύνης των συμπατριωτών του και βρήκε την αφορμή να παραιτηθεί, μόλις ένα μήνα μετά την παραλαβή των καθηκόντων του! Η παραίτηση δεν έγινε αποδεκτή και ο Βιλνέβ απέπλευσε και κατάφερε να σπάσει τον αγγλικό αποκλεισμό στις 29 Μαρτίου 1805. Έφτασε στη Μαρτινίκα όπου συνενώθηκε με τον ισπανικό στόλο, αλλά αντί να προχωρήσει σε επιβίβαση του στρατού και κατάληψη των βρετανικών αποικιών, κατέλαβε μόνο τη βραχονησίδα Ντάιαμοντ Ροκ και περίμενε επί ένα μήνα το «στόλο του βορρά»!

Μαθαίνοντας ότι ο Νέλσον ερχόταν στην Καραϊβική, αποφάσισε να επιστρέψει στην Ευρώπη και 100 μίλια στα ανοικτά του Φερόλ στην Ισπανία έδωσε μια μικρή ναυμαχία με το Βρετανό ναύαρχο Κάλντερ. Την 1^η Αυγούστου έφτασε στην Λα Κορούνια όπου έμαθε τις διαταγές του Ναπολέοντα να μεταβεί άμεσα στη Βουλώνη και τη Βρέστη. Φοβούμενος ότι θα αντιμετωπίσει το βρετανικό στόλο, ο Βιλνέβ προτίμησε να επιστρέψει στο Κάδιξ. Η ενέργειά του εξόργισε το Ναπολέοντα που ματαίωσε τα σχέδια για εισβολή στην Αγγλία και ζήτησε την άμεση αντικατάσταση του Βιλνέβ.

Ο Βιλνέβ έμαθε τις προθέσεις του Ναπολέοντα και πριν έρθει ο αντικαταστάτης του, απέπλευσε με τον ενωμένο γαλλικό και ισπανικό στόλο για να ναυμαχήσει εναντίον του Νέλσονα, μήπως σώσει την καριέρα του! Ακολούθησε η συντριβή στη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ και η σύλληψη του Βιλνέβ στις 21 Οκτωβρίου 1805. Στα μέσα Απριλίου του 1806 ο Γάλλος ναύαρχος αφέθηκε ελεύθερος και μετέβη στη Ρεν όπου περίμενε εντολές. Αντ’ αυτού δολοφονήθηκε με 6 μαχαιριές στο στήθος και ετάφη νύχτα και χωρίς τιμές!

Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ (1805)

Το 1805 ξεκίνησε με το Ναπολέοντα Βοναπάρτη κυρίαρχο της Ευρώπης. Είχε στεφθεί αυτοκράτορας της Γαλλίας, την οποία είχε μετατρέψει στην ισχυρότερη δύναμη της Ευρώπης, είχε πετύχει τη συμφιλίωση των Καθολικών με τους Προτεστάντες και είχε διαλύσει δυο συμμαχίες των σημαντικότερων ευρωπαϊκών κρατών εναντίον του. Μετά τη συνθήκη της Αμιένης, ξεκίνησε το 1803 ο Πόλεμος της Γ΄ Συμμαχίας. Καταλαμβάνοντας την Ολλανδία και συμμαχώντας με την Ισπανία, ο Ναπολέων ήταν πανέτοιμος να αντιμετωπίσει την θαλασσοκράτειρα Αγγλία, αφού είχε πλέον τον έλεγχο όλων των λιμένων από την Ολλανδία έως την Ιταλία. Μάλιστα είχε αποφασίσει να εισβάλλει στη Γηραιά Αλβιόνα. Από τη μεριά της η Αγγλία είχε επιβάλει ναυτικό αποκλεισμό στα σημαντικότερα ευρωπαϊκά λιμάνια και τόσο ο γαλλικός στόλος του βορρά στη Βρέστη, όσο και αυτός του νότου στην Τουλόν είχαν πέσει θύματα αυτού του αποκλεισμού.

Το σχέδιο του Βοναπάρτη ήταν απλό και εφικτό: Ο στόλος του νότου θα έσπαγε τον αποκλεισμό και θα συνενωνόταν με τον ισπανικό. Αφού ενίσχυε τις «Δυτικές Ινδίες», χτυπώντας παράλληλα τις βρετανικές αποικίες, θα συναντούσε και τον στόλο του βορρά που είχε υποστεί σημαντικότερο αποκλεισμό. Αν ο στόλος του βορρά δεν έσπαγε μόνος του τον αποκλεισμό, ο γαλλο-ισπανικός στόλος θα επέστρεφε στη Βρέστη, για να τον βοηθήσει. Σε κάθε περίπτωση, ο αντικειμενικός σκοπός ήταν ο ενωμένος στόλος να αποκτήσει τον έλεγχο της Μάγχης και ο Ναπολέων να εισβάλλει στην Αγγλία.

Τον γαλλικό στόλο στην Τουλόν διοικούσε ο ναύαρχος Βιλνέβ, που ανέλαβε τόσο σημαντική θέση επειδή ο προκάτοχός του, εξαίρετος ναύαρχος Λατούς – Τρεβίλ, πέθανε από καρδιακή προσβολή και ο πολύ καλός Γκαντεώμ διοικούσε ήδη το στόλο του βορρά. Για τους Άγγλους, την ευθύνη του αποκλεισμού του νότιου στόλου είχε ο νικητής του Αγίου Βικεντίου, του Αμπουκίρ και της Κοπεγχάγης, ο περίφημος ναύαρχος Νέλσον.

Παρότι οι Γάλλοι δεν είχαν την ηγεσία, την παράδοση ή την εκπαίδευση των Άγγλων, ο Βιλνέβ κατάφερε και έσπασε τον αποκλεισμό στις 29 Μαρτίου 1805 και συνενώθηκε με τον ισπανικό στόλο στο Κάδιξ. Ακολουθώντας το αρχικό σχέδιο κινήθηκε προς τη Μαρτινίκα, τη στιγμή που ο Νέλσον έψαχνε το γαλλικό στόλο στη Μεσόγειο. Όταν πληροφορήθηκε ότι οι Γάλλοι είχαν κινηθεί για τις αποικίες, προσπάθησε να τους καταδιώξει, έχοντας χάσει περισσότερο από ένα μήνα.

Όταν ο ναύαρχος Βιλνέβ έμαθε ότι τον καταδιώκει ο Νέλσον, αποφάσισε να επιστρέψει στο Κάδιξ. Στα ανοιχτά του Φερόλ και παρά την αριθμητική του υπεροχή έχασε δυο ισπανικά πλοία στη ναυμαχία του ακρωτηρίου Φινιστέρε όπου αντιμετώπισε τον αγγλικό στολίσκο του ναυάρχου Κάλντερ. Έχοντας αποθαρρυνθεί, αντί να πλεύσει από τη Φερόλ προς τη Βρέστη, ανέστρεψε και εισήλθε στο Κάδιξ, διαλύοντας κάθε ελπίδα για απόβαση στην Αγγλία. Ο Ναπολέοντας, έξαλλος με το ναύαρχό του, διέταξε την άμεση αντικατάστασή του. Τα νέα έφτασαν στον Βιλνέβ πριν φτάσει ο αντικαταστάτης του και είτε νιώθοντας προσβεβλημένος, είτε για να σώσει την καριέρα του αποφάσισε να αποπλεύσει με τον ενωμένο γαλλο-ισπανικό στόλο και να αντιμετωπίσει τους Άγγλους, που πλέον είχαν σημαντική δύναμη στην περιοχή, υπό το ναύαρχο Νέλσονα.

Τα 27 βρετανικά πλοία (μαζί με 6 βοηθητικά) βρέθηκαν κοντά στα 33 γαλλο-ισπανικά (μαζί με 8 βοηθητικά) έξω από το ακρωτήριο του Τραφάλγκαρ το πρωί της 21^ης Οκτωβρίου 1805. Η υπεροχή του Βιλνέβ ήταν σημαντική, αφού διέθετε 30.000 άνδρες έναντι των 17.000 του αντιπάλου του και 2.568 κανόνια έναντι των 2.148 των Άγγλων. Τη στιγμή που ο Βιλνέβ ακολούθησε μια κλασσική τακτική και παράταξη και είχε τα πλοία του σε μια γραμμή με την πλώρη στο βορρά, ο Νέλσον που βρισκόταν δυτικά από τη γαλλική παράταξη, χώρισε τα πλοία του σε δυο μοίρες και επιτέθηκε το μεσημέρι κάθετα στο γαλλικό στόλο. Ο ίδιος ετέθη με το πλοίο του, «Βίκτορυ» επικεφαλής της βόρειας μοίρας και ο υποναύαρχος Κόλινγουντ, επί του «Ρόγιαλ Σόβερεϊν», επικεφαλής της νότιας μοίρας. Λίγο πριν τη ναυμαχία ο Νέλσον ζήτησε να εκπεμφθεί το ακόλουθο σήμα: «Ο Νέλσον είναι βέβαιος ότι ο κάθε άνδρας θα εκπληρώσει το καθήκον του». Με παρέμβαση ενός επιτελούς ο Νέλσον άλλαξε το όνομα του και για ευκολία του σηματωρού το «είναι βέβαιος» και έτσι το ιστορικό πλέον σήμα που εστάλη ήταν «Η Αγγλία περιμένει ότι κάθε άνδρας θα εκπληρώσει το καθήκον του»!

Η τακτική του (το περίφημο «Τ του Νέλσονα») είχε ένα σημαντικό μειονέκτημα. Κατά τη διάρκεια της προσέγγισης, ο εχθρικός στόλος θα μπορούσε να χτυπήσει τις πλώρες των αγγλικών πλοίων ανενόχλητος. Όμως αν ο Νέλσον κατόρθωνε να σπάσει τις ισπανο-γαλλικές γραμμές θα διέλυε τη συνοχή τους, θα είχε μεγαλύτερη ισχύ πυρός και θα απέκοπτε τα πρώτα γαλλικά πλοία που δε θα λάμβαναν μέρος στη μάχη τουλάχιστον στο αρχικό στάδιο, με αποτέλεσμα να έχει τοπική αριθμητική υπεροχή. Επίσης θα μετέτρεπε τη μάχη σε αγώνα μεταξύ μεμονωμένων πλοίων, κάτι που θα έδινε σημαντικό πλεονέκτημα στους πλέον εκπαιδευμένους Άγγλους. Παράλληλα θα απέκλειε την πιθανότητα και τη δυνατότητα του γαλλο-ισπανικού στόλου να αποφύγει να δώσει μάχη. Το παράδοξο της ναυμαχίας είναι ότι ο Βιλνέβ μάντεψε τις προθέσεις του Νέλσονα, αλλά δεν έκανε κάποια κίνηση για να αποφύγει την καταστροφή!

Στις 12:00 ο Βιλνέβ διέταξε τα πλοία του να ανοίξουν πυρ. Επειδή ο άνεμος ήταν σχετικά αδύναμος τα αγγλικά πλοία δεχόντουσαν πυρά, για περισσότερη από μισή ώρα, χωρίς να μπορούν να ανταποδώσουν. Παρά το γεγονός αυτό, ο κυματισμός και η κακή εκπαίδευση τόσο των Γάλλων όσο και των Ισπανών έδωσαν τη δυνατότητα στους Άγγλους να σπάσουν τις εχθρικές γραμμές χωρίς να έχουν υποστεί βαριές απώλειες. Η επιθετικότητα του Νέλσονα απέδωσε καρπούς. Ο Κόλινγουντ έσπασε πρώτος τη γαλλο-ισπανική γραμμή και μετά από λίγο και ο ίδιος ο Νέλσον, αφού το «Βίκτορυ» μπήκε ανάμεσα στη ναυαρχίδα του Βιλνέβ, το «Μπυσεντώρ», και στο «Ρεντουτάμπλ». Στις 14:00 παραδόθηκε το «Ρεντουτάμπλ» και απομονώθηκε το «Μπυσεντώρ» που γρήγορα ακολούθησε το δρόμο της αιχμαλωσίας. Στις 16:30 η ναυμαχία είχε τελειώσει αφού 18 γαλλο-ισπανικά πλοία (και 3 βοηθητικά) υπέστειλαν τις σημαίες τους και ένα βυθίστηκε, ενώ οι Άγγλοι δεν είχαν χάσει ούτε ένα πλοίο.

Οι Γάλλοι είχαν 2.200 νεκρούς και οι Ισπανοί άλλους 1.000, ενώ ο αριθμός των τραυματιών στο γαλλο-ισπανικό στρατόπεδο ξεπερνούσε τους 2.500 άνδρες. Οι Άγγλοι είχαν μόλις 450 νεκρούς και 1.250 τραυματίες, όμως ένας από τους νεκρούς τους ήταν ο ναύαρχος Νέλσον. Από την πρώτη στιγμή που το «Βίκτορυ» επιτέθηκε στο «Ρεντουτάμπλ» ένας Γάλλος ελεύθερος σκοπευτής χτύπησε το ναύαρχο, τον οποίο απέσυραν γρήγορα στην καμπίνα του, ώστε τα πληρώματα να μην καταλάβουν ότι χτυπήθηκε. Ο Νέλσον παρέμεινε βαριά τραυματισμένος επί τρεις ώρες και τελικά όταν αντιλήφθηκε το μέγεθος της νίκης του απεβίωσε ευχαριστώντας το Θεό που είχε επιτελέσει το καθήκον του στην πατρίδα.

Οι ναπολεόντειοι πόλεμοι δεν κρίθηκαν στο Τραφάλγκαρ. Ο Ναπολέων διέλυσε τη συμμαχία στην περίφημη μάχη του Αούστερλιτς, παραμένοντας κυρίαρχος στην ξηρά. Όμως η Αγγλία θα ήταν θαλασσοκράτειρα και οι πρώτοι που θα τολμούσαν να την αμφισβητήσουν ήταν οι Γερμανοί στη Γιουτλάνδη μετά από ένα αιώνα! Επίσης η Αγγλία απέφυγε τη γαλλική εισβολή που αν πετύχαινε θα σήμαινε και την γαλλική παντοκρατορία.