Ναυάγια Α’ Παγκοσμίου πολέμου στο Στρυμονικό κόλπο (Κατάδυση στο επιβατικό MFA Ermine και στο ναρκαλιευτικό HMT By George)

Γράφει ο Καρέλας Γιώργος, οικονομολόγος –ερασιτέχνης αυτοδύτης και ιστορικός μελετητής 

Αύγουστος 1917. Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος,  Χαλκιδική  (ελληνικό έδαφος μόλις από το τέλος του 1912). Στο λιμανάκι του Σταυρού στο Στρυμoνικό η κίνηση ήταν ασυνήθιστη.  Εδώ και ένα χρόνο η περιοχή είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται από τις δυνάμεις της “Εγκάρδιας Συνεννόησης” πιο γνωστή ως ΑΝΤΑΝΤ ως λιμάνι επικοινωνίας με το Μούδρο της Λήμνου και της Θεσσαλονίκης. Για έναν επιπλέον λόγο όμως  η κίνηση στην περιοχή τους τελευταίους μήνες είχε αυξηθεί δραματικά.  Η σιδηροδρομική γραμμή, αναγκαία για τις πολεμικές επιχειρήσεις των σύμμαχων κατασκευαζόταν ήδη από τον Νοέμβριο του 1917 και έφερε πλοία  και κόσμο στο άσημο λιμανάκι του Σταυρού.

Εκεί  έφταναν στρατιώτες για το μέτωπο της Θεσσαλονίκης, εργάτες -κυρίως  Τούρκοι αιχμάλωτοι- απαραίτητοι  για την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής αλλά και από εκεί συχνά αναχωρούσαν και  πλοία με τραυματίες, απόστρατους και λιποτάκτες για την Θεσσαλονίκη και τελικό προορισμό την Αγγλία. Επιπλέον,  πλοία που προσορμίζονταν στο Σταυρό βομβάρδιζαν από τον προηγούμενο χρόνο εχθρικές θέσεις στην Κεντρική Μακεδονία αγκυροβολώντας στις εκβολές του Στρυμόνα  στο αγκυροβόλιο του Chai Aghizi.

Bράδυ της 2ας Αυγούστου 1917… O 24χρονος John Parry, τηλεγραφητής στο Βρετανικό επιταγμένο επιβατικό πλοίο Ermine βγήκε στο κατάστρωμα του πλοίου και αγνάντεψε τη θέα του Στρυμονικού. To Εrmine,  ήταν ένα επιβατικό ατμόπλοιο μήκους 91 μέτρων χωρητικότητας 1.836 τόνων. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε για μεταφορά επιβατών ζώων και αλληλογραφίας μεταξύ Σκωτίας , Ιρλανδίας και Αγγλίας. Το 1915 επιτάχθηκε από το Βασιλικό Πολεμικό Ναυτικό σαν βοηθητικό πλοίο μεταφοράς στρατευμάτων, ζώων, εξοπλισμού και αλληλογραφίας. 

Το Αυγουστιάτικο φεγγάρι την Πέμπτη 2 Αυγούστου 1917 ήταν μια μέρα πριν το τελικό του γέμισμα και το πλοίο , το επιταγμένο Ermine θα αναχωρούσε το ίδιο βράδυ για την Θεσσαλονίκη  με την κάλυψη της νύχτας αλλά και τη  βοήθεια μια λαμπερής και ήρεμης  Αυγουστιάτικης Πανσελήνου.Η ηρεμία στην περιοχή δεν είχε μεταβληθεί τα δύσκολα χρόνια του πολέμου.  Είχε απλά διαταραχθεί ακριβώς την ίδια μέρα πριν ένα χρόνο  όταν ένα Γερμανικό υποβρύχιο έφτασε στην περιοχή, ναρκοθέτησε την Βόρεια πλευρά του κόλπου και θρασύτατα τορπίλισε ένα μεγάλο ναρκαλιευτικό το HMS Clacton στο αγκυροβόλιο του Chai  Aghizi. Ο τορπιλισμός έγινε από το Γερμανικό υποβρύχιο U-73 που με κυβερνήτη τον Gustav Sieß βύθισε στη συνέχεια δύο από τα μεγαλύτερα πλοία που βυθίστηκαν στις  Ελληνικές θάλασσες, τον Βρετανικό και το Γαλλικό επιταγμένο επιβατικό πλοίο Burdigala. Πριν τον τορπιλισμό το U 73 είχε ποντίσει  ναρκοπέδιο στο Βόρειο άκρο του κόλπου το οποίο όμως δεν επέφερε κάποια βύθιση ή ζημιά στα πλοία της Entente. Στο Clacton πάντως χάθηκαν και  5 ανθρώπινες ζωές.

O John, ήταν τηλεγραφητής στο Ermine για περισσότερο από ένα χρόνο. Αναλογίστηκε πόσο δύσκολη ήταν η επικοινωνία με την πατρίδα και τους δικούς του παρ’ ότι ο ίδιος υπηρετούσε σε ένα πλοίο διαβιβάσεων. Παρ’ όλα αυτά, συχνά πυκνά έπαιρνε πακέτα από την πατρίδα  όπως τον προηγούμενο Νοέμβριο που το πλοίο του  βρισκόταν στο Μούδρο της Λήμνου για 15 και πλέον ημέρες. Τότε είχε λάβει  ένα ωραίο πακέτο με κέικ,  σαρδέλες και βιβλία από την οικογένειά του.

Ήταν τότε στη Λήμνο η περίοδος που το πλοίο ανέλαβε νέα καθήκοντα . Μέχρι τότε είχε συμμετάσχει  ενεργά στις πολεμικές επιχειρήσεις και τις αποβάσεις των Άγγλων στην Καλλίπολη. Πλέον  δρούσε σαν διαβιβαστικό , ταχυδρομικό και πλοίο μεταφοράς τραυματιών και αδειούχων μεταξύ Μούδρου, Σταυρού και Θεσσαλονίκης.

Το πλοίο το βράδυ της 2ας Αυγούστου 1917  θα αναχωρούσε για Θεσσαλονίκη μεταφέροντας 56 επιβάτες εκτός των 30 μελών του πληρώματος. Ο φίλος του David Jamieson, ένας νεαρός ναύτης από τη Γλασκώβη τον καληνύχτισε πριν κατέβει στην καμπίνα του. Το πλοίο έλυσε τους κάβους και απέπλευσε από τον Σταυρό στις 12 μμ.

Λίγες μέρες πριν, στις 10 Ιουλίου ένα Γερμανικό υποβρύχιο είχε φτάσει στο Στρυμονικό.  Αναδύθηκε ανοιχτά του κόλπου. Ο κυβερνήτης του  Freiherr von Bothmer άρχισε να σκέφτεται πως θα εκτελέσει σωστά την αποστολή του. Το υποβρύχιό του το UC -23 ήταν ένα ναρκοθετικό υποβρύχιο με δυνατότητα μεταφοράς 18 ναρκών. Γνωρίζοντας ότι θα υπήρχε κάποιος  δίαυλος ασφαλείας που θα ελεγχόταν καθημερινά και θα γινόταν ναρκαλιεία από  τα Αγγλικά ναρκαλιευτικά σκέφτηκε ότι η καλύτερη λύση θα ήταν να δημιουργήσει ένα ναρκοπέδιο έξω από τον κόλπο και στην πορεία των πλοίων προς Μούδρο και Θεσσαλονίκη.

Μια σημαδούρα που είχαν τοποθετήσει οι  Άγγλοι υπέθεσε πως σήμαινε την αρχή του φυλασσόμενου και επιτηρούμενου διαύλου ναυσιπλοΐας. Ο έμπειρος Γερμανός υπέθεσε σωστά… Δημιούργησε δύο ναρκοπέδια ποντίζοντας από 9 νάρκες στο κάθε ένα σε ευθεία γραμμή στην περιοχή. Προφανώς ο Bortmer δεν θέλησε να πραγματοποιήσει και κάποια τορπιλική επίθεση ή δεν βρήκε στο λιμάνι κάποιον στόχο με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αποφάσισε να εγκαταλείψει την περιοχή. Βασίστηκε στη λαμπρό τυχερό αστέρι που τον συνόδευε που σε συνδυασμό με την αδιαμφισβήτητη ικανότητά του τον είχε βοηθήσει να βυθίσει μέχρι τότε  11 πλοία συνολικής χωρητικότητας περίπου 30.000 τόνων. Γεγονός πάντως ήταν  πως  αυτή η αποστολή, που ήταν και η πρώτη του  με το UC 23  του δημιουργούσε σίγουρα ανησυχία. Μέχρι πριν λίγο καιρό ήταν κυβερνήτης του U-54 και επιχειρούσε μόνο τορπιλικές επιθέσεις στη Βόρεια θάλασσα και τον Ατλαντικό.

 Η σημαδούρα που σηματοδοτούσε το τέλος του ελεγχόμενου και καθαρισμένου από νάρκες διαύλου του έδινε σίγουρα επιπλέον ελπίδες για μια ακόμα επιτυχία. Επρόκειτο περί σοβαρού λάθους το οποίο αναγνώρισαν οι επικεφαλής των Άγγλων στα reports που ακολούθησαν μετά τη βύθιση του Ermine και των ναρκαλιευτικών «Helgian» και «By George» στην ίδια περιοχή –βλέπε αρχεία από National Archives-. Ο Bortmer πήρε το δρόμο της επιστροφής ευχόμενος οι νάρκες που πόντισε να μπήκαν σε σωστό σημείο και να δημιουργήσουν όσο το δυνατό μεγαλύτερη ζημιά στον εχθρό.

Στο μεταξύ το βράδυ της 2ας Αυγούστου το  Ermine αφού διέσχισε τον δίαυλο ασφαλείας από πιθανές νάρκες που είχαν δημιουργήσει τα ναρκαλιευτικά που προσορμίζονταν στο Σταυρό βγήκε στα ανοιχτά του κόλπου. Στο ύψος  της Ολυμπιάδας όμως χτύπησε σε μια από τις νάρκες που είχε τοποθετήσει ο Bortmer. H πρόσκρουση με τη νάρκη έγινε στην αριστερή πλευρά της πλώρης του ου και περιγράφηκε από όλους τους επιβαίνοντες σε μάλλον μέτριας έντασης.

Το αδιαμφισβήτητο γεγονός όμως ήταν ότι προκάλεσε τη βύθιση του πλοίου σε μόλις 3 λεπτά. Στον πανικό που ακολούθησε ο Καπετάνιος του Ermine Μathew Boban, διέταξε άμεση εγκατάλειψη του πλοίου και καθέλκυση των σωσιβίων λέμβων. Δύο από αυτές όμως που ήταν στη δεξιά μεριά του πλοίου, στη μεριά που το πλοίο χτυπήθηκε από τη νάρκη λόγω των ρευμάτων και της γρήγορης βύθισης δεν κατέστη δυνατόν να καθελκυστούν σωστά και αναποδογύρισαν στο νερό.

Πάνω στον πανικό που ακολούθησε ο ναύτης  David Jamieson, είδε τον  John Parry με τις πιζάμες του στο κατάστρωμα και μετά από λίγο στο νερό ενώ ο ίδιος ήταν στη σωσίβια λέμβο που του έσωσε τη ζωή… Κατευθύνθηκαν προς αυτόν αλλά λίγα δευτερόλεπτα πριν τον προσεγγίσουν ο Perry χάθηκε για πάντα στα νερά του Στρυμονικού. Ο πρώτος αξιωματικός David Muir που βρέθηκε στο κατάστρωμα μαζί με τον Jamieson και τον Perry επίσης ,αν και είχε την ευκαιρία του να σωθεί, χάθηκε επιστρέφοντας στην καμπίνα του για να διασώσει το χρυσό του ρολόι …. 

Το Ermine είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα ναυάγια πλοίων του Α Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα. Οι δύτες της καταδυτικής ομάδας που το αντίκρισε σχεδόν μετά από 100 χρόνια  έμειναν έκπληκτοι βλέπονταν τα άλμπουρα και το φουγάρο του πλοίου να στέκουν ακόμα στη θέση τους .   Ο χρόνος λες και σταμάτησε τη στιγμή της βύθισής του με τα καπόνια να είναι γυρισμένα προς τα έξω γεγονός που δείχνει πως όλες οι βάρκες  μπήκαν στη θέση της καθέλκυσης ασχέτως αν δεν μπόρεσαν όλες να καθελκυστούν σωστά λόγω του σύντομου χρόνου βύθισης του πλοίου.

To Ermine βρίσκεται βυθισμένο σε βάθος 63 μέτρων σε όρθια θέση. Οι συνθήκες κατάδυσης στο σημείο είναι δύσκολες κυρίως λόγω της κακής  υποβρύχιας ορατότητας.

Το ναυάγιο του «HMT By George»

Δύο αγγλικά ναρκαλιευτικά βυθίστηκαν από τις νάρκες του UC -23.  Τα HMT By George και το HMT Helgian. Το ναυάγιο ναρκαλιευτικού της εποχής που εντοπίσαμε συμπεράναμε ότι πρόκειται για το HMS By George βάση της θέσης βύθισης που βρήκαμε στα Αγγλικά αρχεία (National Archives).  Tο 35 περίπου μέτρων μετασκευασμένο αλιευτικό,  βρίσκεται βυθισμένο στα 60 μέτρα σε όρθια θέση. Εντύπωση προκαλεί το αναλογικά πολύ μεγάλο φουγάρο το που παρά την εκτεταμένη διάβρωση που έχει υποστεί  στέκεται ακόμα στη θέση του.

Οι καταδύσεις και η καταδυτική ομάδα

Οι καταδύσεις πραγματοποιήθηκαν από την UFR team τα έτη 2015 και 2016 και συμμετείχαν οι  Μεντόγιαννης  Βασίλης, Αγάθος Αναστάσης, Βλαχοπαναγιώτης Γιάννης, Καρέλας Γιώργος  και Γκόλφης Νίκος

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΔΥΣΗ