Ο Αντώνης Οικονόμου με τον Χρωστήρα του Peter Von Hess

Υποναύαρχος (Ο) Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ ε.α.

Ιωάννα – Θεοδοσία Γεωργαντά, Φοιτήτρια

«Η ζωγραφική είναι ένα είδος ποίησης που βλέπεις αλλά δεν ακούς και η ποίηση είναι ένα είδος ζωγραφικής που ακούς αλλά δεν βλέπεις» Λεονάρντο Ντα Βίντσι (1452-1519)

Peter Von Hess

Ο Peter Von Hess, γεννήθηκε το 1792 στο Ντύσσελντορφ. Πατέρας του ήταν ο Κάρολος Χριστόφορος Ες (1755-1808), ο οποίος υπήρξε καθηγητής χαλκογραφίας στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Ντύσσελντορφ. Οι πρώτες εμπειρίες του στην τέχνη ήταν η γνωριμία του με την χαρακτική του πατέρα του. Το 1806 (16 ετών) μέχρι το 1814 (25 ετών), φοίτησε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου. Έγινε διάσημος με τους πίνακές του «Η Μάχη του Αρσί» το 1817 και ο «Καταυλισμός του Αυστριακού Στρατού» το 1823, που απεικόνιζαν πολεμικές συγκρούσεις των Ναπολεόντειων Πολέμων. Ο βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος Α΄ (1786-1868), το 1827, του ανέθεσε την καλλιτεχνική απεικόνιση των ηρώων και των σκηνών της Ελληνικής Επανάστασης στη Στοά του Μονάχου. Για τον λόγο αυτό ήρθε στην Ελλάδα, στις 25 Ιανουαρίου 1833, αποθανατίζοντας την άφιξη του βασιλιά Όθωνα Α΄ (1815-1867) στο Ναύπλιο, αλλά και σημαντικές ιστορικές στιγμές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Και πραγματικά στην Ελλάδα, διακρίθηκε για την τελειότητα αναπαράστασης μαχών και απεικόνισης ηρώων του ’21.

Συνοδεύοντας τον Όθωνα Α΄ στην Ελλάδα, έμεινε εννέα (9) μήνες για να γνωρίσει καλύτερα τους τόπους όπου πραγματοποιήθηκαν τα ηρωικά γεγονότα του 1821, αλλά και τους πρωταγωνιστές που έλαβαν μέρος σε αυτά. Επανήλθε στην Ελλάδα για δεύτερη φορά, για την καλλιτεχνική δημιουργία της κεντρικής αίθουσας των ελληνικών ανακτόρων. Δυστυχώς τα καλλιτεχνήματά του καταστράφηκαν από την πυρκαγιά του Δεκεμβρίου 1909 και την αφαίρεση αργότερα των υπολοίπων καλλιτεχνημάτων του. Ο ιδιαίτερου κάλλους πίνακάς του που δείχνει την είσοδο του Όθωνα Α΄ στο Ναύπλιο, στολίζει τη Νέα Πινακοθήκη του Μονάχου. Το 1839 τον κάλεσε ο τσάρος Νικόλαος Α΄ (1796-1855) στη Ρωσία και του ανέθεσε την καλλιτεχνική δημιουργία οκτώ (8) μεγάλων πινάκων, που αναπαριστούσαν τα γεγονότα του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1806-1812).

Ο Peter Von Hess, ζωγράφισε σαράντα (40) πίνακες του Ελληνικού Απελευθερωτικού Αγώνα, καθώς και προσχέδια τοιχογραφιών για την διακόσμηση των κήπων του παλατιού του Μονάχου, αλλά και των τοίχων των ανακτόρων του τσάρου της Ρωσίας, Νικόλαου Α΄, στην Πετρούπολη, με έργα του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1806-1812).

Υπήρξε άριστος ζωγράφος πολεμικών θεμάτων, που το ύφος και η πλαστική τους γλώσσα συνέπλεε με την γερμανική ρομαντική ζωγραφική ιστορικών σκηνών. Στη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων συμμετείχε ως ζωγράφος στο επιτελείο του στρατηγού Wrede κατά του Ναπολέοντα, ο οποίος διοικούσε τις Βαυαρικές ένοπλες δυνάμεις στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ως εκ τούτου, απέκτησε σημαντικές εμπειρίες πολεμικών συγκρούσεων και εκτεταμένων ταξιδιών. Στη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων δημιούργησε τα πρώτα σημαντικά του έργα. Τα έτη 1816-17 ταξίδεψε στην Ιταλία, όπου δέχθηκε τις ιταλικές επιρροές και δημιούργησε νέο προσωπικό ύφος. Το 1824 υπήρξε ιδρυτικό μέλος της συντεχνίας καλλιτεχνών του Μονάχου, «Σχολή του Μονάχου». Στα έργα του διακρίνεται μία γοητεία που οφείλεται στην λεπτομέρεια των απεικονίσεών του. Μαθητής του υπήρξε ο σημαντικός ζωγράφος της «Σχολής του Μονάχου» και της Ελληνικής Επανάστασης Θεόδωρος Βρυζάκης (1819-1878), που δημιούργησε ανεπανάληπτα έργα ζωγραφικής για τον Αγώνα του ’21.  

Τιμήθηκε το 1861 με το Σταυρό του Ιππότη του Τάγματος της Αξίας του Βαυαρικού Στέμματος. Πέθανε στις 4 Απριλίου 1871 και ετάφη στο κοιμητήριο Alter Sudlicher Friedhot του Μονάχου.

«Ο Οικονόμου Κηρύσσει στην Ύδρα την Ελευθερία»

Ο Peter Von Hess, στους πίνακές του για την Ελληνική Επανάσταση, στο πρόσωπο των Ελλήνων, απέδιδε καλλιτεχνικά την θέληση για ελευθερία και πολιτισμό. Τα χρώματα που χρησιμοποιεί είναι ζεστά και έντονα, δίνοντας προσωπικό τόνο στην αξία της φαντασίας και προσφέροντας ζωή στα πρόσωπα των έργων του, δίνοντάς τους ψυχή. Στην πινελιά του υπάρχει έντονο συναίσθημα και διεισδυτικότητα στο προσωπικό πάθος και τον ηρωισμό των μορφών που απεικονίζει. Μέσα από το έργο του προβάλλεται ο κόσμος του ονείρου και των παθών των Ελλήνων αγωνιστών. Οι δε μεγαλειώδεις σκηνές του από την Ελληνική Επανάσταση αποδίδονται αριστοτεχνικά από τον χρωστήρα του. Αποδεικνύει ότι γνώρισε τους Έλληνες, προκειμένου να ζωγραφίσει πίνακες ανυπέρβλητου μεγαλείου, ως άλλος Όμηρος.

Στον πίνακά του «Ο Οικονόμου κηρύσσει στην Ύδρα την Ελευθερία», χαρακτηρίζεται από την λεπτομέρεια των χαρακτηριστικών των μορφών των αγωνιστών και την καθαρότητα των προσώπων τους. Αντίγραφο επιζωγραφισμένης λιθογραφίας του εν λόγω πίνακα βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη. Ως σημαντικός ρομαντικός ζωγράφος εστίαζε κυρίως στο συναίσθημα. Ανυπέρβλητες είναι οι λεπτομέρειες και η τελειότητα των ενδυμασιών των επαναστατημένων Ελλήνων. Το ναυτικό στοιχείο είναι έντονο. Οι αγωνιστές είναι ντυμένοι ως ναύτες και βρίσκονται μπροστά στον προβλήτα με τις άγκυρες και τους κάβους. Η πρόθεσή του στη σύνθεση του έργου ήταν η κίνηση και η ενότητα. Δίνεται έμφαση του φωτός στους αγωνιστές και περισσότερο στον Αντώνη Οικονόμου. Θέλει να αποτυπώσει τη συγκεκριμένη στιγμή, ως τμήμα ενός σημαντικού ιστορικού γεγονότος.

Η σύνθεση συγκλίνει στο κέντρο, όπου κεντρικό πρόσωπο είναι ο φλογερός αγωνιστής Αντώνης Οικονόμου. Ο Οικονόμου, με υψωμένο το αριστερό του χέρι εμπνέει τους Υδραίους ναυτικούς να συμμετάσχουν με την ισχυρή ναυτική ισχύ τους, άμεσα στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων και με το δεξί χέρι του να εμψυχώνει τους προκρίτους του νησιού να δηλώσουν, πέρα από την οικονομική προσφορά τους, και την συμπαράστασή τους με την καρδιά τους στον Αγώνα. Τα βλέμματα όλων των αγωνιστών – ναυτών είναι στραμμένα πάνω στον ηγέτη τους, τον άγγελο της ελευθερίας, προσέχοντας κάθε του λέξη. Ο καλλιτέχνης δίνει σημασία στον ανθρώπινο παράγοντα του Αγώνα των Ελλήνων και τα κτίρια και τα πλοία τα τοποθετεί σε δευτερεύουσα θέση, απεικονίζοντάς τα στο βάθος, αχνά και απροσδιόριστα.    

Απέδιδε με ακρίβεια τις λεπτές πτυχώσεις των ενδυμάτων των Ελλήνων αγωνιστών. Το παντελόνι του Οικονόμου είναι σε μπλε χρώμα, που σε συνδυασμό με τη θάλασσα της Ελλάδος και τις άσπρες κάλτσες του, συμβόλιζε το χρώμα της Ελληνικής σημαίας. Επίσης, με το μπλε χρώμα του παντελονιού του Οικονόμου και του ουρανού, ο καλλιτέχνης συμβόλιζε την καθαρή σκέψη, την γλυκύτητα, την ηρεμία και την αποφασιστικότητα των αγωνιζόμενων Ελλήνων. Το έντονο γαλάζιο χρώμα του ουρανού δείχνει την φωτεινότητα του ήλιου, όπως και την φλόγα του πνεύματος και της ψυχής των αγωνιστών. Τα αδιαμόρφωτα, χωρίς να έχουν λάβει την τελική μορφή τους, σκοτεινά ψυχρά κτίρια, συμβολίζουν τις σκληρές πολεμικές συγκρούσεις που θα ακολουθήσουν μέχρι να έλθει το φως της ελευθερίας. Το ζεστό χρώμα (κόκκινο) που απεικονίζει το ναυτικό σκούφο του Οικονόμου και των άλλων αγωνιστών, εκφράζει το συναίσθημα του ενθουσιασμού και της ζωντάνιας των αγωνιζομένων. Ο Οικονόμου απεικονίζεται όρθιος και αγέρωχος, έχοντας τα δύο του πόδια πάνω στον προβλήτα, τον κύριο παράγοντα (ναυτικό) επίτευξης της ελευθερίας των Ελλήνων. Φαίνεται το αποφασιστικό του βλέμμα στο πρόσωπό του, δείχνοντας σιγουριά και το αίσιο τέλος της πολεμικής σύγκρουσης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Αντώνης Οικονόμου

Ο Αντώνης Οικονόμου γεννήθηκε το 1775 στην Ύδρα και από μικρός ακολούθησε το ναυτικό επάγγελμα. Όταν έχασε το πλοίο του σε ναυάγιο στο Γιβραλτάρ, αναγκάστηκε να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη για να βρει χρηματοδότη για την αγορά καινούργιου καραβιού. Εκεί γνώρισε τον ένθερμο πατριώτη Παπαφλέσσα (1788-1825), ο οποίος τον μύησε στα μυστικά της Φιλικής Εταιρείας, το 1820 (45 ετών). Επέστρεψε στην Ύδρα για να οργανώσει την προετοιμασία του νησιού για την Επανάσταση. Συμπαραστάτες στο μεγαλεπήβολο όνειρό του, βρήκε τους άνεργους ναυτικούς, τους οποίους στρατολόγησε με χρήματα Πελοποννησίων φίλων του. Την χρονική εκείνη περίοδο, σημαντικό τμήμα του εργαζόμενου πληθυσμού του νησιού, των 10.000 ναυτών, έμενε άνεργο, λόγω της λήξης των Ναπολεόντειων Πολέμων και της επικράτησης της ειρήνης στην Ευρώπη.

Με την έναρξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο, ο Οικονόμου έκανε προσπάθειες να πείσει την άρχουσα τάξη της Ύδρας να συμμετάσχει στον Αγώνα. Οι πρόκριτοι και οι μεγαλοκαραβοκύρηδες της Ύδρας αμφιταλαντεύονταν και ζητούσαν εγγυήσεις για την επιτυχία του εγχειρήματος. Κατόπιν αυτού, ο Οικονόμου αναγκάστηκε να καταλάβει με τους άνδρες του την καγκελαρία του νησιού, να εκδιώξει τον διοικητή Νικόλαο Κοκοβίλα και να αναλάβει ο ίδιος την διακυβέρνηση του νησιού. Οι προεστοί αιφνιδιασμένοι αναγκάστηκαν να τον αναγνωρίσουν ως διοικητή και λόγω της λαϊκής πίεσης να συνδράμουν οικονομικά στον εξοπλισμό του στόλου. Έτσι, στις 16 Απριλίου 1821, με μικρή καθυστέρηση ενός μηνός, ο Οικονόμου κήρυξε την Επανάσταση στο νησί και ανέθεσε στον Γιακουμάκη Τομπάζη (1782-1829) την ηγεσία του υδραίικου στόλου, τον οποίο διέθεσε άμεσα στον Αγώνα.

Σύντομα όμως ο Οικονόμου έχασε το κύρος του ανάμεσα στους υποστηρικτές του ναύτες και μικροκαραβοκύρηδες, εξαιτίας του γεγονότος ότι απαγόρευσε την πειρατεία και επέβαλε αυστηρούς κανόνες στη διανομή των πολεμικών λειών. Οι πρόκριτοι επωφελήθηκαν της νέας κατάστασης και οργάνωσαν συνωμοσία εναντίον του. Άνθρωποι των προεστών επιτέθηκαν στον Οικονόμου στην Καγκελαρία της Ύδρας με απώτερο σκοπό την δολοφονία του. Υπήρξαν ανθρώπινα θύματα και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Ο Οικονόμου διέφυγε με πλοίο, αλλά περικυκλώθηκε από τους διώκτες του και συνελήφθη. Συγγενείς του, όμως, κατάφεραν να τον ελευθερώσουν και να τον βοηθήσουν να αποβιβαστεί στην απέναντι ακτή της Αργολίδας.

Ο Οικονόμου συνέχισε να είναι επικίνδυνος για τους προκρίτους της Ύδρας, οι οποίοι εν τω μεταξύ επανέκτησαν την διοίκηση του νησιού. Όταν ο Σωτήρης Θεοχαρόπουλος (…-1854), πρόκριτος των Καλαβρύτων, ζήτησε τα υδραίικα πλοία να ελέγξουν τον Κορινθιακό κόλπο, αυτοί του ζήτησαν σε αντάλλαγμα την σύλληψη και παράδοση του Οικονόμου. Ο Θεοχαρόπουλος αναγκάστηκε να συλλάβει τον Οικονόμου και να τον θέσει υπό περιορισμό στη Μονή της Αγίας Βαρβάρας Καλαβρύτων και μετέπειτα στη Μονή Αγίου Φενεού, αποστερώντας έτσι την Επανάσταση από ένα πολύτιμο μαχητή και ηγέτη, ιδιαίτερα στην έναρξη του απελευθερωτικού Αγώνα!

Αρχές Δεκεμβρίου 1821 ο Οικονόμου κατόρθωσε να δραπετεύσει από το μοναστήρι και με δεκατέσσερις (14) έμπιστους άνδρες του κινήθηκε προς το Άργος, όπου διεξάγονταν η Α΄ Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων. Οι Υδραίοι πρόκριτοι στο άκουσμα της επικείμενης έλευσης του Οικονόμου κατατρόμαξαν. Τότε, μάλλον και με την σύμφωνη γνώμη του Δημήτριου Υψηλάντη (1773-1832), που ήταν αρχιστράτηγος των επαναστατημένων ελληνικών δυνάμεων, οι Αχαιοί πρόκριτοι Ανδρέας Λόντος (1786-1846) και Σωτήρης Χαραλάμπης (1770-1826), οργάνωσαν μία ομάδα εβδομήντα (70) ένοπλων ανδρών με σκοπό την δολοφονία του.

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843) όταν έμαθε την απόφαση και τις ενέργειες των προκρίτων της Αχαΐας, εξέφρασε έντονα την αντίδρασή του και έδωσε διαταγή στον φρούραρχο του Άργους Δημήτρη Τσώκρη με διακόσιους (200) άνδρες να κινηθεί άμεσα και να τον προστατεύσει. Δυστυχώς, όμως, ο Τσώκρης στο δρόμο του συνάντησε Τούρκους και οι αψιμαχίες με αυτούς, τον καθυστέρησαν να μεταβεί έγκαιρα για την σωτηρία του Οικονόμου. Οι άνδρες των Λόντου – Χαραλάμπη συνάντησαν – πρόλαβαν τον Οικονόμου πριν εισέλθει στο Άργος και τον δολοφόνησαν στις 16 Δεκεμβρίου 1821. Ο Τσώκρης φθάνοντας, δυστυχώς αργά, τον βρήκε σκοτωμένο και το μόνο που έκανε ήταν να θάψει το πτώμα του!

Αντί Επιλόγου

Ο Βαυαρός ζωγράφος Peter Von Hess με τα μεγαλειώδη έργα του χάραξε στην εθνική μνήμη των Ελλήνων τις μορφές των ηρώων του 1821 και σημαντικών ελληνικών ιστορικών στιγμών. Ζωγράφισε μέσα από τα ερείπια που ακόμη κάπνιζαν, αποδίδοντας με τον χρωστήρα του τις ανεπανάληπτες στιγμές του Ελληνικού Έθνους. Στον πίνακά του «Ο Οικονόμου Κηρύσσει στην Ύδρα την Ελευθερία», ήρθε να θυμίσει – γνωρίσει στους Έλληνες, απεικονίζοντας τον Αντώνη Οικονόμου, τον φλογερό έλληνα αγωνιστή, που υπήρξε πραγματικό σπλάχνο του απλού Ελληνικού λαού και όχι των τζακιών των προκρίτων.

Ο ζωγράφος αναγνώρισε την καταλυτική συμβολή του αγωνιστή του 1821 στην συμμετοχή της Ύδρας στον Αγώνα, που τόσα πρόσφερε για την απελευθέρωση της Ελλάδος. Το μήνυμα του καλλιτέχνη είναι η πεποίθηση ότι ο Αντώνης Οικονόμου θα προσέφερε σημαντικότατες υπηρεσίες στην Ελληνική Επανάσταση, αν δεν υπήρξε θύμα της δολερής διχόνοιας που κατέτρεχε τους αγωνιζόμενους Έλληνες. Αναμφισβήτητη η προσφορά του στον Ελληνικό Αγώνα του ’21.

Οι Έλληνες οφείλουν πολλά στον Peter Von Hess, για τις ηρωικές μορφές του ’21 που διέσωσε και τις ιστορικές μάχες – στιγμές της Επανάστασης που απέδωσε καλλιτεχνικά και πρόσφερε σημαντικά στην πολιτιστική και κοινωνική ανάπτυξη της Ελλάδος.

Βιβλιογραφικές και διαδικτυακές Αναφορές

• «Στρατηγέ, τι ζητούσες στη Λάρισα, συ ένας Υδραίος;». Αποτίμηση για την Ελληνική Επανάσταση του 1821, 4 Απριλίου 2021, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.ethnos.gr., 4-11-2021.
• Γάκης, Τρύφων. (1996). Η Ελληνική Επανάσταση, Αθήνα: ΔΕΛΤΑ.
• Γουντχάουζ, Κρίστοφερ. (2020). Φιλέλληνες στον Αγώνα για την Ελληνική Ανεξαρτησία, μετάφραση Λαμπράκος γιώργος, Αθήνα: ΜΙΝΩΑΣ.
• Δρούλια, Λουκία. (2003). Ο Φιλελληνισμός, στο συλλογικό έργο «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000», Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
• Παγκόσμια Ημέρα Τέχνης, 15 Απριλίου – Γερμανός Ζωγράφος Peter Von Hess, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.kotronis.edu.gr, 4-11-2021.
• Peter Von Hess. (1910). Το Ηρώον του Αγώνος, μετάφραση Λάμπρος Σπυρίδων, Αθήνα: Ελληνική Εκδοτική Εταιρεία, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.digital.lib.auth.gr, 4-11-2021.
• Peter Von Hess, ένας Γερμανός ζωγράφος στην Αθήνα (1792-1871), διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.peritexnisologos.blogspot.com, 4-11-2021.
• Peter Von Hess, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.argolikivivliothiki.gr, 4-11-2021.