Ψηφιοποιημένες συλλογές αρχείων

Κείμενο Μπατζέλη Άννα (*)

Στόχος του παρόντος άρθρου είναι η σύντομη παρουσίαση ψηφιοποιημένων και διαδικτυακά προσβάσιμων συλλογών αρχείων και αποθετηρίων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για έρευνα σε θεματικές σχετικές με την Ελληνική Ναυτική Ιστορία. Η παρουσίαση αυτή δεν είναι εξαντλητική, και περιλαμβάνει τόσο ελληνικές ψηφιοποιημένες συλλογές και αποθετήρια (όπως τα Αρχεία του Ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη), όσο και ευρωπαϊκές (όπως το Archives Portal Europe). 

Ελληνικές Ψηφιοποιημένες Συλλογές Αρχείων και Αποθετήρια:

▪ Αρχεία Ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη

Τα Αρχεία του Ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη διαθέτουν 255 τεκμήρια που άπτονται θεματικές της Ναυτιλίας και της Ναυτικής Ιστορίας από το Βυζάντιο έως την Νεότερη Ελλάδα.

 ▪ Αρχειομνήμων

Ο Αρχειομνήμων είναι το «δυναμικό σύστημα διαχείρισης αρχειακών δεδομένων» των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ), το οποίο επιτρέπει την αναζήτηση στις ψηφιοποιημένες συλλογές της Κεντρικής Υπηρεσίας  (ΚΥ) των ΓΑΚ και των περιφερειακών τμημάτων. Ορισμένες από τις ψηφιοποιημένες συλλογές άπτονται θεματικές που απασχολούν μελετητές της Ναυτικής Ιστορίας, όπως για παράδειγμα, το Αρχείο του Λιμεναρχείου (Λ/Χ) Καλαμάτας (1962-2009), των Αρχείων του Ν. Μεσσηνίας.

▪ Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» Ψηφιακό Αρχείο

Το Ψηφιακό Αρχείο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» διαθέτει υλικό για τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τη Νεότερη Ελληνική Ιστορία, τμήμα του οποίου άπτεται θεματικές Ναυτικής Ιστορίας (βλ. ενδεικτικά την «Αναφορά της Θηραϊκής Ατμοπλοϊας Πέτρος Μ. Νομικός Α.Ε. προς το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας της Ελλάδας σχετικά με το ζήτημα της αποζημίωσης των βυθισθέντων επιτάκτων πλοίων»).

▪ Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ)

Το ΕΛΙΑ, το οποίο από το 2009 αποτελεί τμήμα του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης, διαθέτει υλικό με συναφείς με την Ναυτική Ιστορία θεματικές (δείτε για παράδειγμα τα αποτελέσματα της αναζήτησης με βάση τον όρο «Ναυπηγεία/πλοία» εδώ: eliaserver.elia.org.gr).

▪ Greek Shipping Miracle

Το Greek Shipping Miracle διαθέτει φωτογραφικό και αρχειακό υλικό καλύπτοντας την ιστορία της ελληνικής ναυτιλίας από το 1870 έως το 2000. Το Greek Shipping Miracle περιέχει ακόμα «Ειδικές Ενότητες», καλύπτοντας θέματα όπως οι «Ναυπηγήσεις Ελλήνων», και ενότητα που αφορά την «Παγκόσμια Ναυτιλία».

▪ Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου «Εργάνη»

Κατάστιχο ταξιδίων Ατμοπλοΐας Αιγαίου (πηγή: Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου «Εργάνη»).

Το Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου «Εργάνη» διαθέτει έγγραφα, βιβλία, εφημερίδες, φωτογραφίες και σκίτσα, μεταξύ άλλων. Σε αυτό μπορεί κάποιος να αναζητήσει αρχειακό υλικό που αφορά την περιοχή του βορειοανατολικού Αιγαίου (βλ. ενδεικτικά: Κατάστιχο ταξιδίων Ατμοπλοΐας Αιγαίου).

▪ Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού (ΙΑΠΕ)

Οι ψηφιοποιημένες συλλογές του ΙΑΠΕ διαθέτουν τεκμήρια που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για μελετητές θεμάτων Ναυτικής Ιστορίας (για παράδειγμα οι καρτ ποστάλ που απεικονίζουν την γέφυρα του Γαλατά, η οποία, όπως αναφέρεται «είναι από τις λίγες γέφυρες παγκοσμίως που διαθέτει τροχιοδρομικές γραμμές (γραμμές τραμ) και είναι ταυτόχρονα αναδιπλούμενη, καθώς το αριστερό της μέρος έχει τη δυνατότητα να υψώνεται, με σκοπό να διέρχονται τα μεγάλα πλοία που διασχίζουν τον Κεράτιο»).

▪ ΝΑΥΚΛΗΡΟΣ

Όπως αναφέρεται από τους ίδιους τους συντελεστές: «Η πλατφόρμα Ναυτικής/Ναυτιλιακής Κληρονομιάς, με τη συντομογραφία/ακρωνύμιο ΝΑΥΚΛΗΡΟΣ, αποτελεί πύλη πρόσβασης σε ψηφιοποιημένα εμβληματικά τεκμήρια στο πλαίσιο της δημιουργίας της ηλεκτρονικής Εθνικής Ερευνητικής Υποδομής EN.I.R.I.S.S.T. με στόχο την προβολή εμβληματικών ψηφιοποιημένων τεκμηρίων, τη διασύνδεση με πηγές αναφοράς και την προσέλκυση περαιτέρω διασυνδέσεων με άλλες ηλεκτρονικές πλατφόρμες παρόμοιου περιεχομένου τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό».

▪ Πανδέκτης (Ψηφιακός Θησαυρός Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού)

Ο Πανδέκτης περιλαμβάνει τις ψηφιακές Συλλογές Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ενδεικτικά βλ. τα αποτελέσματα του όρου «Ναυπηγεία» της Συλλογής «Βιομηχανικές και Βιοτεχνικές Επιχειρήσεις στο Αιγαίο»).

▪ Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Βουλής – Εφημερίδες και Περιοδικά

Η Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Βουλής διαθέτει 3.000 περίπου τίτλους εφημερίδων και περιοδικών του 19ου κα του 20ού αιώνα (ως το 1952), αρκετοί από τους οποίους παρουσιάζουν ενδιαφέρον για μελετητές Ναυτικής Ιστορίας, όπως ενδεικτικά, το Ημερήσιο Δελτίον Χρηματιστηρίου Εμπορευμάτων Πειραιώς.

▪ Ψηφιοποιημένες συλλογές Ιστορικού Αρχείου ΠΙΟΠ

Στις ψηφιοποιημένες συλλογές του Ιστορικού Αρχείου του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), μπορεί κάποιος να αναζητήσει αρχειακό υλικό που άπτεται οικονομικά ζητήματα. Για παράδειγμα το Αρχείο της Κεντρικής Επιτροπής Δανείων/ΚΕΔ (1948-1954). Η ΚΕΔ είχε την αρμοδιότητα διαχείρισης και χορήγησης τραπεζικών δανείων του προγράμματος ανασυγκρότησης σε επιχειρήσεις αλιευτικές και συγκοινωνίας-ναυτιλίας μεταξύ άλλων.

Ευρωπαϊκές Ψηφιοποιημένες Συλλογές Αρχείων και Αποθετήρια:

▪ Archives Portal Europe

Το Archives Portal Europe παρέχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης αναζήτησης σε αρχειακές συλλογές περίπου 7,000 αρχειακών φορέων σε περισσότερες από 30 χώρες. Το αποθετήριο επιτρέπει την αναζήτηση σε περισσότερες από 280 εκατομμύρια αρχειακές περιγραφές και τεκμήρια σε 24 γλώσσες. Από ελληνικούς αρχειακούς φορείς, το Archives Portal Europe συνεργάζεται με την Κεντρική Υπηρεσία των ΓΑΚ, το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης και τα ΓΑΚ Κεφαλληνίας, στων οποίων τις ψηφιοποιημένες συλλογές μπορούν να κάνουν αναζήτηση οι χρήστες (ενδεικτικά με την αναζήτηση του όρου: «Πλοίο», στα αποτελέσματα μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται το  «Υγειονομικόν Βιβλίον των εισερχομένων πλοίων του 1844 έτους» Υγειονομείου Βονίτσης, και «Βιβλίον των καταπλεόντων πλοίων του 1844 του υποτελωνείου Παλαιοχαλιάς»). Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι συλλογές ευρωπαϊκών αρχειακών φορέων που αφορούν τον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (το Archives Portal Europe επιτρέπει την αναζήτηση σε περισσότερα από 57,480 αρχειακά δεδομένα και τεκμήρια που αφορούν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και σε περισσότερα από 40,050 αρχειακά δεδομένα και τεκμήρια που αφορούν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο).

▪ Crew List

Στους ακόλουθους υπερ-συνδέσμους crew.list.org.uk, rmg.co.uk και mha.mun.ca (Maritime History Archive), υπάρχει η δυνατότητα αναζήτησης πληροφοριών σχετικά με τα πληρώματα πλοίων που έπλεαν υπό βρετανική σημαία. Οι πηγές αυτές έχουν και ελληνικό ενδιαφέρον, για όσους αναζητούν πληροφορίες για την σύνθεση πληρωμάτων πλοίων, τα οποία πριν λάβουν ελληνική σημαία, έπλεαν υπό βρετανική σημαία (βλ. για παράδειγμα για το ατμόπλοιο Τάναϊς/πρώην Hollywood τα ακόλουθα αποτελέσματα: crew.list.org.uk, rmg.co.uk και mha.mun.ca).

▪ Das Historische MarineArchiv

Το Das Historische MarineArchiv παρέχει στοιχεία και αρχειακά τεκμήρια για αρκετά ερευνητικά project

ναυτικής ιστορίας. Μεταξύ αυτών παρουσιάζει ενδιαφέρον το project για τις απώλειες ελληνικών πλοίων κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (ας σημειωθεί ότι αυτή η βάση δεδομένων είναι διαθέσιμη και στα ελληνικά: historisches-marinearchiv.de). Στον ίδιο ιστότοπο υπάρχει η δυνατότητα αναζήτησης πληροφοριών για πλοία που είχαν επιταχθεί από το Γερμανικό Ναυτικό κατά τη διάρκεια της Κατοχής, για παράδειγμα βλ. για το αντιτορπιλικό Βασιλεύς Γεώργιος Α΄: historisches-marinearchiv.de

▪ Europeana

Η Europeana, όπως και το Archives Portal Europe, επιτρέπει την αναζήτηση σε συλλογές τόσο ελληνικών, όσο και ευρωπαϊκών αρχειακών φορέων στο σύνολο των ευρωπαϊκών γλωσσών. Η Europeana διαθέτει μεταξύ άλλων πλούσιο υλικό σχετικά με ζητήματα Ναυτικής Ιστορίας (βλ. λ. χ. το τεκμήριο «Οθωμανικά πλοία στον κόλπο της Σμύρνης» από το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη και το τεκμήριο «Συμφωνητικό ναύλωσης πλοίου» από το ΕΚΤ).

▪ Gallica

Η Gallica είναι η ψηφιακή βιβλιοθήκη της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας (BnF), η οποία διαθέτει περισσότερα από 5.800.000 τεκμήρια. Στην συλλογή αυτή υπάρχουν και τεκμήρια που παρουσιάζουν ελληνικό ενδιαφέρον.

▪ Κρατικά Αρχεία Βουλγαρίας

Οι ψηφιοποιημένες συλλογές των Κρατικών Αρχείων Βουλγαρίας για τους Βαλκανικούς Πολέμους, παρουσιάζουν ενδιαφέρον για μελετητές της Ναυτικής Ιστορίας, λαμβάνοντας υπόψιν τον ρόλο του ελληνικού Ναυτικού.

▪ Lloyd’s List

Η Lloyd’s List θεωρείται διεθνούς κύρους πηγή πληροφοριών του ναυτιλιακού τομέα και αρκετοί αρχειακοί φορείς, όπως το Ιστορικό και Ναυτικό Ψηφιακό Αρχείο του Σαουθάμπτον (Southampton), παρέχουν πρόσβαση σε σχετικά αρχειακά τεκμήρια (βλ. λ. χ. για το ατμόπλοιο Τάναϊς (πρώην Holywood): plimsoll.southampton.gov.uk).

▪ Sunderlandships

Η Sunderlandships παρέχει στοιχεία για περισσότερα από 7,000 πλοία που ναυπηγήθηκαν στην περιοχή του Σάντερλαντ, βλ. για παράδειγμα τις πληροφορίες που παρέχει για το ατμόπλοιο Τάναϊς (πρώην Holywood) εδώ. 

▪ Uboat

Η uboat.net παρέχει πληροφορίες σχετικά με τα υποβρύχια που συμμετείχαν στις επιχειρήσεις του Πρώτου και του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (βλ. λ. χ. για το βρετανικό Υ/Β Splendid, το οποίο βυθίστηκε από το αντιτορπιλικό Βασιλεύς Γεώργιος Α’ / «HERMES» κατά την διάρκεια συνοδείας νηοπομπής στην Τυνησία).

(*) Η Άννα Μπατζέλη είναι διδάκτωρ Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στο πλαίσιο των σπουδών της και ερευνητικών προγραμμάτων έχει πραγματοποιήσει έρευνα σε αρχειακές συλλογές και βιβλιοθήκες, καθώς και ποιοτική έρευνα, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνονται ζητήματα κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής και ναυτικής ιστορίας της περιόδου του Μεσοπολέμου και του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.