20:58 της 14ης Σεπτεμβρίου 1943 σε στίγμα 39° 16’ Β και 27° Α, ο Κατσώνης βυθίζεται

του Δημήτρη Μπαλόπουλου

Αντιναυάρχου (Ο) Π.Ν. ε.α – Δημόσιου Ιστορικού (Μ.Α)

 

Ο Κατσώνης είναι ένα από τα δυο υποβρύχια της σειράς Schneider-Laubeuf (το άλλο ήταν ο Παπανικολής), που παραγγέλθηκαν στη Γαλλία στα 1925. Η Ελληνική Σημαία υψώθηκε στο πλοίο στις 8/6/1928. Από την κήρυξη του ελληνοιταλικού πολέμου μέχρι την 14/9/1943 το υποβρύχιο εκτέλεσε 7 πολεμικές περιπολίες. Στις 14/9/1943 ο Κατσώνης, κυβερνήτης ο Βασίλης Λάσκος (1899-1943), μετά από ηρωικό αγώνα με τη γερμανική ανθυποβρυχιακή κορβέτα UJ-2101 (πρώην ναρκαλιευτικό – ναρκοθέτιδα Στρυμών) εμβολίζεται και βυθίζεται βόρεια της Σκιάθου. Απωλέσθηκαν ο κυβερνήτης, 5 αξιωματικοί και 26 υπαξιωματικοί και ναυτοδίοποι. Δεκαεννέα μέλη του πληρώματος, οι περισσότεροι τραυματισμένοι, περισυνελλέγησαν από τη γερμανική κορβέτα και στάλθηκαν στο γερμανικό στρατόπεδο ναυτικών αιχμαλώτων στο Marlag κοντά στη Βρέμη. Ο ύπαρχος του υποβρυχίου Υποπλοίαρχος Ηλίας Τσουκαλάς και ο Υποκελευστής Αναστάσιος Τσίγκρος κατάφεραν κολυμπώντας επί ώρες να φτάσουν στη Σκιάθο ενώ ο Υποκελευστής Αντώνιος Αντωνίου κατάφερε κολυμπώντας και αυτός να φτάσει στο Πήλιο. Μαζί του κολυμπούσε επί ώρες και ο Δίοπος Θυμαράς, τον οποίο κάποια στιγμή εγκατέλειψαν οι δυνάμεις του και πνίγηκε. Με τη βοήθεια των κατοίκων της Σκιάθου ο Τουκαλάς και ο Τσίγκρος μεταφέρθηκαν στο Πήλιο, όπου συνάντησαν τον Αντωνίου και στη συνέχεια και οι τρεις μαζί διέφυγαν στη Μ. Ανατολή όπου συνέχισαν τον αγώνα. Το ναυάγιο του Κατσώνη εντοπίστηκε βόρεια της Σκιάθου σε βάθος 250μ. το 2018, έχει ταυτοποιηθεί και κινηματογραφηθεί.  

Ο Κατσώνης πέρασε πολύ γρήγορα στην ελληνική βιβλιογραφία. Πέντε μόλις χρόνια αργότερα από τη βύθισή του ο Καραγάτσης γράφει την μυθιστορηματική βιογραφία «Αντιπλοίαρχος Βασίλης Λάσκος», ενώ το 1951 ο διασωθείς Ύπαρχος του Κατσώνη ο Ηλίας Τσουκαλάς παραδίδει στο αναγνωστικό κοινό την προσωπική του μαρτυρία «Υποβρύχιον Υ1: Λάμπρος Κατσώνης», ένα βιβλίο που αγαπήθηκε πολύ, βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών το 1952 και γνώρισε πολλές επανεκδόσεις. Προσωπικά θεωρώ ότι είναι το βιβλίο με τον ωραιότερο επίλογο που έχει γραφτεί, τον οποίο παραθέτω στη συνέχεια. Έκτοτε γράφτηκαν πολλά άρθρα και Εκθέσεις. Το ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ το 2020 εκδίδει το βιβλίο του Δημήτρη Γκαλών Διαβαίνοντας τις ατραπούς του θρύλου, Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 2021, στο οποίο παρουσιάζονται πρωτογενείς αρχειακές πηγές τόσο ελληνικές όσο και γερμανικές και ιταλικές για το συγκεκριμένο θέμα.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Μ. Καραγάτση ‘’Βασίλης Λάσκος’’, Εκδόσεις Αετός, 1948, Αθήνα.   

[…] Κι όμως ο Λάσκος δεν έκανε εκείνο που έκαναν όλοι οι κυβερνήτες όταν βρέθηκαν σε παρόμοια θέση. Πήρε το πράμα αλλιώς. Να παραδοθεί αυτός – ο Βασίλης Λάσκος- δίχως να πολεμήσει; ….Και με δυνατή φωνή, πρόσταξε:  – Γενική εκδίωξις!  Εξόρμησις πυροβόλου!

Ευτυχώς το υποβρύχιο είναι ακόμα σε θέση να αναδυθεί…..Η ομοχειρία του κανονιού, με τον Τρουπάκη επικεφαλής πετάχθηκε στη γέφυρα από την κάθοδο του πυργίσκου και χίμηξε στο τηλεβόλο……Οι πρώτες κιόλας ριπές των γερμανικών πολυβόλων θέρισαν την ομοχειρία του Κατσώνη. Ο Τρουπάκης και άλλοι έξι κείτονται νεκροί. Απόμεινε μόνος ο Υποκελευστής Αντωνίου, ο πρώτος γεμιστής. Έξαφνα ακούει μια φωνή δίπλα του:  -Σκόπευε και ρίχνε! Θα σου δίνω εγώ βλήματα. Ήταν ο Λάσκος. Είχε πηδήσει από τη γέφυρα. Πλάϊ στο κανόνι, ανάμεσα στους νεκρούς, της ομοχειρίας. Έπαιρνε βλήματα από τις φυσιγγιοθήκες, γέμιζε το κανόνι, σφάλιζε το κλείστρο……Και ο Γερμανός ερχόταν καταπάνω τους ολοταχώς, μεγαλόπρεπος μέσα στις λάμψεις από τις εκρήξεις των κανονιών του……Κουράγιο βρε, Αντωνίου! Και τον φάγαμε!

Ο Αντωνίου σημαδεύει, ρίχνει. Γυρνάει να πάρει από το χέρι του Λάσκου άλλη οβίδα. Αλλά δεν τον βλέπει να στέκεται δίπλα του. Κοιτάει χάμω. Και τον αντικρίζει ξαπλωμένο ανάσκελα, να κοιτάει τον ουρανό με τ’ ανοιχτά του μάτια. Μια ριπή είχε γαζώσει το αντρίκιο του στήθος. Κι έπεσε νεκρός, πάνω στο καράβι «του», δίπλα στο κανόνι «του». Το μεγάλο κι υποσυνείδητο όνειρο της ζωής του, είχ’ εκπληρωθεί.

Ο Βασίλης Λάσκος πέθανε πολεμώντας […].

Απόσπασμα από το βιβλίο του Ηλία Τσουκαλά, Υποβρύχιον Υ1: Λάμπρος Κατσώνης, Ίκαρος, Αθήνα 1951 (α΄ έκδοση), Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών (1952), σχέδια Γιάννης Μόραλης. Ήταν αφιερωμένο από τον συγγραφέα «Στον κυβερνήτη μου αντιπλοίαρχο Βασίλη Λάσκο και τους νεκρούς των υποβρυχίων μας του ’40 – ‘44» 

[…] Στις 20:58 της 14ης Σεπτεμβρίου, σε στίγμα 39ο 16’ Β και 27’ Α.

Ο «Κατσώνης» με το ιερό του φορτίο, το νεκρό του Λάσκου κι εκείνων που πέσανε στη γέφυρα, στο κανόνι, στον πυργίσκο, καταδύθηκε, τελευταία του φορά, ανήμερα του Σταυρού! Κατέβηκε ολόρθος, με την πρύμη, και δεν σταμάτησε, όπως συνήθως, στο βάθος το περισκοπικό! Τράβηξε, συνέχεια, στις 10, τις 20, τις 30 οργυιές… και κατέβαινε, κατέβαιν’ ασταμάτητα! … Πέρασε το βάθος ασφαλείας, ξεπέρασε το όριο αντοχής, κι έφτασε στις 150…, στις 250…, στις 350 οργυιές!…

Τι φοβερό βάθος! Ποτές υποβρύχιο δεν πήγε τόσο!

Μα σα βρήκε βυθό, ακούμπησε και σταμάτησε. Χώθηκε μεσ’ στην άμμο σα φέρετρο, με τους νεκρούς του, κι έπειτα έγειρε στο ένα το πλευρό. Μεσ’ στο πηχτό σκοτάδι της αβύσσου το βαθύχρωμο κουφάρι δε διακρινόταν πια!

Μόνο κάποιο μπακίρι, που το κάρφωσαν στη μπάντα του πυργίσκου τη μέρα που πρωτοβαφτίστηκε, φωσφόριζε τώρα μεσ’ στη θάλασσα και θα φωσφορίζη πάντα ως ψηλά στα περήφανα ελληνικά ακρογιάλια το διακριτικό αριθμό «Υ1» […]. 

Ο Βασίλης Λάσκος (Ελευσίνα 17/8/1899 – β.δ νήσου Σκιάθου 14/3/1943), αποφοίτησε από τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1920. Αδελφός του ήταν ο Ανθυποπλοίαρχος Αγησίλαος Λάσκος (1897 – 1921), ο οποίος έχασε τη ζωή του στο πολύνεκρο ατύχημα του αντιτορπιλικού Λέων την 22^α /12/1921, μικρότερος αδελφός του ο Ορέστης, ποιητής και συγγραφέας. Κομβικά στοιχεία στη θυελλώδη σταδιοδρομία του υπήρξαν η συμμετοχή του στο Κίνημα Στρατού και Στόλου της 11^ης /9/1922, κυρίως όμως η ενεργός συμμετοχή του στο «Βενιζελικό» κίνημα της 1^ης/3/1935, μετά την αποτυχία του οποίου ακολούθησε τον Βενιζέλο στο ταξίδι της αυτοεξορίας του. Ευρισκόμενος στη Νάπολη πληροφορήθηκε την απόταξή του από το Πολεμικό Ναυτικό και την καταδίκη του δυο φορές σε θάνατο από το έκτακτο Στρατοδικείο. Την 1^η /12/1935 απονεμήθηκε χάρη στους κινηματίες και ο Λάσκος επιστρέφει στην Ελλάδα ασχολούμενος με ποικίλες εργασίες για τον βιοπορισμό του, αρχικά σε εργοστάσιο και λίγο αργότερα στη μεταφορά δια θαλάσσης παλλινοστούντων Εβραίων στην επιτηρούμενη από τους Βρετανούς Παλαιστίνη. Με το ξέσπασμα του Β’ Π.Π. συμμετείχε ως πλοίαρχος του φορτηγού «Ιωάννα Ν.Π. 900» σε συμμαχικές νηοπομπές στον Ατλαντικό. Το πλοίο του βυθίστηκε από το γερμανικό υποβρύχιο U37, αφού προηγουμένως το πλήρωμα είχε επιβιβασθεί σε σωσίβιες λέμβους, οι οποίες εντοπίστηκαν από παραπλέον πλοίο που μετέφερε τους ναυαγούς στο ισπανικό λιμάνι Vigo. Με την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου ανακλήθηκε στην ενέργεια ως έφεδρος εκ μονίμων με το βαθμό του Πλωτάρχη και τοποθετήθηκε πλοίαρχος στο ατμόπλοιο «Σοφία», το οποίο με άλλα επιταγμένα πλοία μετέφερε από το Ηράκλειο στον Πειραιά την 5^η μεραρχία Κρητών. Μετά την κατάληψη της χώρας κατάφερε να διαφύγει στις 10/12/1941 στη Μ. Ανατολή και να παρουσιαθεί στο Κάϊρο, όπου τοποθετήθηκε κυβερνήτης στο επισκευαζόμενο υποβρύχιο Κατσώνης παρά τη μεγάλη ηλικία του. Ο Λάσκος δεν ήταν φιαγμένος για ήσυχη ζωή, χαρακτήρας πληθωρικός, εκρηκτικός, παρορμητικός και ενθουσιώδης, με τον ηρωικό του θάνατο μαχόμενος με το υποβρύχιό του εναντίον γερμανικού ανθυποβρυχιακού, έγινε σημείο αναφοράς του αγώνα του Πολεμικού Ναυτικού στο Β’ Π.Π.

 

 

Απωλεσθέντες κατά τη βύθιση του υποβρυχίου Κατσώνης

Αντιπλοίαρχος Βασίλειος Λάσκος

Υποπλοίαρχος Σοφοκλής Μυκόνιος

Υποπλοίαρχος Στέφανος Τρουπάκης

Έφεδρος Σημαιοφόρος Παύλος Λαμπρινούδης

Σημαιοφόρος ΠΣ Μηνάς Καβαλούδης

Σημαιοφόρος ΠΣ Κωνσταντίνος Ξένος

Αρχικελευστής Μηχ. Ηρακλής Χρυσοχέρης

Αρχικελευστής Μηχ. Νικόλαος Παναγιώτιζας

Κελευστής Αρμ. Δημήτριος Μαραλέτος

Κελευστής Πυρ. Λεωνίδας Στάμου

Κελευστής Ηλεκ. Βασίλειος Ράντος

Κελευστής Μηχ. Προκόπης Μαγιάτης

Υποκελευστής Α’ Τορ. Νικόλαος Μαντωνακάκης

Υποκελευστής Α’ Ηλεκ. .Απόστολος Βλαχάκης

Υποκελευστής Β’ Ηλεκ. Αναστάσιος Κρέστας

Υποκελευστής Β’ Μηχ. Δημήτριος Κουβέλης

Υποκελευστής Β’ Ηλεκ. Ιωάννης Οικονόμου

Υποκελευστής Β΄ Μηχ. Ελευθέριος Τσατσάρης

Υποκελευστής Β’ Μηχ. Παναγιώτης Τσάκωνας

Υποκελευστής Β’ Μηχ. Κυριάκος Σελλάκης

Δίοπος Τορ. Ευστάθιος Πλατίδης

Δίοπος Τορ. Σωτήριος Ξεπαπαδέας

Δίοπος Σημ. Χρήστος Αλεξίου

Δίοπος Ηλεκ. Νικόλαος Θυμαράς

Δίοπος Μηχ. Μιχαήλ Λημναίος

Ναύτης Αρμ. Χριστόφορος Μητσιάλης

Ναύτης Ηλεκ. Νικόλαος Κουρμούζης

Ναύτης Ηλεκ. Δημήτριος Πρίντζος

Ναύτης Ηλεκ. Ανέστης Ζωγράφος

Ναύτης Τηλ. Γεώργιος Λεντζάκης

Ναύτης Μηχ. Νικόλαος Μοσχονάς

Ναύτης Μηχ. Αριστείδης Φουντουλάκος

Πηγές:

Ηλίας Τσουκαλάς, Υποβρύχιον Υ1: Λάμπρος Κατσώνης, Ίκαρος, Αθήνα 1951

Μ. Καραγάτσης, Αντιπλοίαρχος Βασίλης Λάσκος, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Ι.Δ. Κολλάρου και Σια Α.Ε, 1948

Δημήτρης Γκαλών, Διαβαίνοντας τις ατραπούς του θρύλλου, Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας, Αθήνα, 2020

Δημήτριος Φωκάς, Έκθεσις επί της δράσεως του Β. Ναυτικού κατά τον πόλεμο 1940 – 1944, Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, τόμος Β’, Έκδοση Υ.Ι.Ν., Αθήνα 1954