Για τον Ηλία Τσουκαλά

Γράφει η Μπήλιω Τσουκαλά

Σαν σήμερα, στις 12 Μαΐου 2000, έφυγε από τη ζωή ο πατέρας μου Ηλίας Π. Τσουκαλάς, σε ηλικία 84 ετών.

Ήταν ο Ύπαρχος του θρυλικού Υποβρυχίου Υ1 Λάμπρος Κατσώνης, όταν αυτό βυθίστηκε ανοικτά της Σκιάθου, το βράδυ της 14ης Σεπτεμβρίου του 1943, μετά από δραματική ναυμαχία με γερμανικό ανθυποβρυχιακό, γράφοντας μία από τις πιο ηρωικές σελίδες της ένδοξης ιστορίας του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού.

Εκείνη τη μοιραία νύχτα σκοτώθηκαν 32 αξιωματικοί και ναύτες, μαζί με τον Κυβερνήτη Βασίλη Λάσκο, ενώ 17 μέλη του πληρώματος –οι περισσότεροι τραυματισμένοι- αιχμαλωτίστηκαν από το εχθρικό πλοίο. Ο πατέρας μου, αφού προσπάθησε να διασώσει όσους είχαν εγκλωβιστεί μέσα στο Υποβρύχιο, εγκατέλειψε τελευταίος το βυθιζόμενο πλοίο, έπεσε στη θάλασσα, κατόρθωσε να διαφύγει την αιχμαλωσία από τους Γερμανούς και κολυμπώντας επί 9 ώρες, να φτάσει στην ακτή των Καστρονησίων στη Σκιάθο.

Από τη Σκιάθο πέρασε στο Πήλιο και μετά από πολλές περιπέτειες διέφυγε από τη γερμανοκρατούμενη Ελλάδα για να επιστρέψει στη Βάση Υποβρυχίων στη Μέση Ανατολή και να συνεχίσει την αποστολή του.

Ήταν ο μοναδικός αξιωματικός που διεσώθη από το ναυάγιο του Κατσώνη, μαζί με δύο υπαξιωματικούς, τον υποκελευστή Τάσο Τσίγκρο που κολύμπησε μαζί του, και τον ναύκληρο Αντώνη Αντωνίου που έφτασε σε ακτή του Πηλίου.

Ο πατέρας μου -29 ετών τότε-, ως Ύπαρχος του Κατσώνη, επέδειξε έναν ηρωισμό που θεωρώ ότι ήταν συνυφασμένος με τον χαρακτήρα του. Αξιωματικός ευφυής, με μυαλό μαθηματικό και κρίση κοφτερή, υψηλό αίσθημα του καθήκοντος και θάρρος, επέδειξε αξιοθαύμαστη ψυχραιμία εκείνες τις τραγικές ώρες, που τον έκαναν να δράσει με αυτόν τον τρόπο. Να μη σκεφτεί πώς θα σωθεί ο ίδιος, αλλά πρώτα να σώσει τους συμπολεμιστές του. Καθώς το Υποβρύχιο είχε αναδυθεί, όταν ο Κυβερνήτης του, Βασίλης Λάσκος, σκοτώθηκε στη γέφυρα, δίπλα στο κανόνι, ο Τσουκαλάς, ως Ύπαρχος, δηλαδη 2^ος τη τάξει στο Υποβρύχιο, ανέλαβε τη διακυβέρνηση του πλοίου. Ο Κατσώνης, λαβωμένος θανάσιμα από τις γερμανικές βόμβες βυθού, άρχισε να βυθίζεται, γερμένος αριστερά, αργά-αργά με την πρύμη. Και ο Τσουκαλάς μέσα στο Υποβρύχιο να προσπαθεί να κρατήσει το υποβρύχιο όσο μπορούσε στην επιφάνεια, ώστε να δώσει χρόνο στους εγκλωβισμένους συναδέλφους του να βγουν…

Ο Ηλίας Τσουκαλάς, τιμηθείς για την πολεμική του δράση με το Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας και δύο φορές με τον Βρετανικό Πολεμικό Σταυρό Εξαίρετων Πράξεων (D.S.C.), δεν θεωρούσε τον εαυτό του ήρωα, αλλά αξιωματικό που έκανε το καθήκον του.

Ήταν έτοιμος να θυσιαστεί στον αγώνα για την Πατρίδα -όπως και όλοι οι άνδρες του πληρώματος του Κατσώνη- και ένοιωθε ταυτόχρονα καθήκον του να σώσει τους συμπολεμιστές του. Ένας αξιωματικός που δρα με αυτόν τον τρόπο, σε τέτοιες τραγικές συνθήκες, μόνο θαυμασμό και βαθύ σεβασμό προξενεί. Αυτόν τον σεβασμό, την βαθιά εκτίμηση και τον θαυμασμό, από όλο το Ναυτικό και τους συναδέλφους του απολάμβανε ο Τσουκαλάς.

Τό 1956 ἀποστρατεύτηκε μεε τη θέλησή του ἀπό τό ΠΝ με τον βαθμό του Πλοιάρχου και ανέλαβε την Διεύθυνση Σπουδῶν στη Δημόσια Σχολή Ἐμποροπλοιάρχων της Ὕδρας, ενώ από το 1959 ἕως τό 1972 (ὁπότε και τον απέλυσε ἡ Χούντα) διετέλεσε Γενικός Διευθυντής στό Ἐθνικό Ἐκπαιδευτήριο Ἀναβρύτων. Στη συνέχεια ανέλαβε διευθυντικές θέσεις επιχειρήσεων και διετέλεσε σύμβουλος στον ιδιωτικό τομέα.

Ακόμη και μετά την εθελούσια αποστράτευσή του το 1956, σε ηλικία μόλις 42 ετών, ο Ηλίας Τσουκαλάς παρέμεινε για το Πολεμικό Ναυτικό ένας θρύλος. Ο ήρωας Ύπαρχος του Κατσώνη! Που με το παράδειγμά του ενέπνεε και καθοδηγούσε -και ακόμη εμπνέει και καθοδηγεί- το φρόνημα των ανδρών του Ελληνικού Ναυτικού.

Το βιβλίο Υποβρύχιον Υ1-Λάμπρος Κατσώνης

Μετά το τέλος του Πολέμου, το 1951, ο Ηλίας Τσουκαλάς έγραψε το «Υποβρύχιον Υ1 Λάμπρος Κατσώνης», ένα βιβλίο που αποτελεί τη συγκλονιστική μαρτυρία αυτής της περιπέτειας και της δραματικής βύθισης του Υποβρυχίου Κατσώνης.

Το βιβλίο τιμήθηκε το 1952 με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών και απετέλεσε τότε εκδοτικό γεγονός, καθώς είναι ένα ντοκουμέντο, γραμμένο όμως με τρόπο που διαβάζεται απνευστί, σαν μυθιστόρημα. Στις σελίδες του δεν θα βρει κανείς πουθενά κομπασμό για τις ηρωικές πράξεις ή υπεροψία για τα δραματικά γεγονότα που περιγράφονται. Αντίθετα, ο αναγνώστης θα βρει ζωντάνια και χιούμορ, οξυδέρκεια και σαφήνεια, δύναμη και απλότητα. Γιατί αυτό ακριβώς ήταν ο πατέρας μου. Ένας γλυκός άνθρωπος γεμάτος καλωσύνη και ανθρωπιά, δυναμισμό και νεύρο, προσηνής και αποφασιστικός, με αστείρευτο χιούμορ και την ίδια απλότητα στη συμπεριφορά απέναντι σε όλους.

Το βιβλίο αυτό συνεχίζει την πορεία του στον χρόνο (επανεκδίδεται σταθερά από την Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού καθώς όλες οι εκδόσεις του γρήγορα εξαντλούνται…), ενώ η ιστορία του Κατσώνη, γραμμένη από τον Ύπαρχό του με τρόπο συγκλονιστικό, αποτέλεσε την έμπνευση για τη δημιουργία ενός Ντοκιμαντέρ για τον Κατσώνη με τίτλο «Υ1 Στη Σιωπή του Βυθού», σε παραγωγή της εταιρείας Faos του Στέλιου Ευσταθόπουλου, το οποίο θα ολοκληρωθεί μέσα στο 2019.

Μικρό βιογραφικό Ηλία Π. Τσουκαλά

Ο Ηλίας Πελοπίδα Τσουκαλάς ήταν γόνος ναυτικής οικογένειας από την Ζάκυνθο, ο πατέρας του ήταν Αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, που διακρίθηκε ως συγγραφέας Ναυτικών επιστημονικών συγγραμμάτων και εφευρέτης, ο δε θείος του Λυκούργος Τσουκαλάς ήταν επίσης Αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, που διακρίθηκε στον πόλεμο 1912-13 ως Κυβερνήτης του εξοπλισμένου Α/Π Μακεδονία.

Ο Ηλίας Τσουκαλάς αποφοίτησε πρώτος σε σειρά επιτυχίας από το Πρακτικό Τμήμα της Βαρβακείου Προτύπου Σχολής το 1931, και τον ίδιο χρόνο εισήχθη στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων (ΣΝΔ. Το 1935 αποφοίτησε από την ΣΝΔ ως Αρχηγός Τάξεως και ονομάσθηκε Σημαιοφόρος. Στη συνέχεια υπηρέτησε στο Στόλο και προαχθείς σε Ανθυποπλοίαρχο διεξήλθε τις Σχολές Γ/Ε Ανθυποπλοιάρχων πρώτος σε σειρά επιτυχίας.

Τις παραμονές του Ελληνο-ιταλικού Πολέμου κατατάχθηκε εθελοντικά στην Υπηρεσία των Υποβρυχίων, όπου και σταδιοδρόμησε ευδοκίμως σε όλη τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στο Υποβρύχιο Λάμπρος Κατσώνης υπηρέτησε ως Γ΄ και Δ’ αξιωματικός στον πόλεμο 40-41, και κατόπιν, αφού κατόπιν, αφού διέφυγε με το Υ/Β του στη Μέση Ανατολή (με την αποδημία του Στόλου) υπηρέτησε ως Ύπαρχος στο ίδιο Υποβρύχιο. Έλαβε μέρος σε όλες τις Πολεμικές περιπολίες και ειδικές αποστολές του Υ/Β Κατσώνης στην Αδριατική (40-41) και στο Αιγαίο (1941-43).

Το 1944 στάλθηκε, ὡς Ὑποπλοίαρχος, γιά νά φοιτήσει στήν Ἀγγλία, ὅπου τοῦ ἀπονεμήθηκε πτυχίο τῆς Βρεττανικῆς Σχολῆς Κυβερνητῶν Υ/Β ( C.O.Q.C). Ἐπιπλέον δέ ἔτυχε, ἐκ μέρους τοῦ Βρετανικοῦ Ναυαρχείου Ὑποβρυχίων Βραβείου μέ Δίπλωμα Εὑρεσιτεχνίας, γιά ἐπινόησή του σχετική μέ τή βολή τορπιλῶν ἀπό Υ/Β ἐν καταδύσει, μία μέθοδος πού χρησιμοποιήθηκε ἀπό τόν Ἰανουάριο τοῦ 1945 στά Ἀγγλικά Υ/Β τοῦ Μητροπολιτικοῦ Στόλου, καθώς καί στήν Ἄπω Ἀνατολή καί τήν Αυστραλία.

Τό 1956 ἀποστρατεύτηκε μέ τήν θέλησή του ἀπό τό ΠΝ μέ τό βαθμό τοῦ Πλοιάρχου καί ἀνέλαβε τήν Διεύθυνση Σπουδῶν καί τήν καθηγεσία ναυτικῶν μαθημάτων στή Δημόσια Σχολή Ἐμποροπλοιάρχων τῆς Ὕδρας. Δίδαξε ἐπίσης Ναυτιλία καί Ν. Ὑπολογισμούς στή ΣΝΔ.

Ἡ ἀποστρατεία του ἀπό τό Ναυτικό σέ ἡλικία 42 μόλις ἐτῶν, τοῦ ἐπέτρεψε νά ἐργασθεῖ ἀπό τό ἔτος 1959 ἕως τό 1972 (ὁπότε καί τόν ἀπέλυσε ἡ Χούντα) ὡς Γενικός Διευθυντής στό Ἐθνικό Ἐκπαιδευτήριο Ἀναβρύτων στήν Κηφισιά, καί στή συνέχεια, ὡς εἰδικός σύμβουλος στό ΥΕΝ (γιά τήν ἐκπαίδευση τῶν Δοκίμων Πλοιάρχων καί ἀσυρματιστῶν τοῦ Ε.Ν).