Αντώνης Κριεζής

 Γράφουν ο Υποναύαρχος (Ο) Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ, ε.α. και η Ιωάννα – Θεοδοσία Γεωργαντά, Φοιτήτρια.

Εισαγωγή

Υπάρχουν στην ιστορία της Ελλάδος, προσωπικότητες που με την δράση τους καθόρισαν την ιστορία του τόπου. Στην κατηγορία αυτών των ανθρώπων ανήκει και ο Αντώνης Κριεζής, ο οποίος με τους αγώνες του στον Αγώνα του ’21 προσέφερε στην απόκτηση της ελευθερίας της χώρας και με την μετέπειτα πολιτική του δράση πρόσθεσε στα θεμέλια της ανάπτυξη και της ευημερία της. Με την ευκαιρία δε του εορτασμού το 2021 της 200^ης επετείου της Ελληνικής Επανάστασης του Εικοσιένα, η μελέτη αυτή αφιερώνεται στον σημαντικό αυτό ναυμάχο του Αγώνα, ως ελάχιστος φόρος τιμής. Στόχος, στο πλαίσιο αυτής της μελέτης, είναι η έρευνα για το βίο και την πολεμική – πολιτική δράση του αειναύτη κατά τον Αγώνα του Ελληνικού Έθνους για την απελευθέρωση από τον επί τετρακόσια χρόνια Οθωμανικό ζυγό. Μελετώντας τη ζωή του και την πολεμική / στρατιωτική – πολιτική του δράση, έχεις μία μικρογραφία του συνολικού ναυτικού αγώνα και της πολιτικής ιστορίας της χώρας στα χρόνια 1821-1865. Στην προσπάθεια αυτή αρωγοί στάθηκαν η υπηρέτησή μου από 11-02-1991 έως και 20-7-1992 ως Ναυτικός Επιμελητής στο Πολεμικό Πλοίο «Αντώνης Κριεζής – D-217|) και η αγάπη μου για τους ναυμάχους του ‘21.

Ο Βίος του

Ο Αντώνης Κριεζής (1796-1865) προέρχονταν από σπουδαία ιστορική οικογένεια της Ύδρας[1]. Η Ύδρα αποτελούσε σημαντικό ναυτότοπο του 18^ου και 19^ου αιώνα. Από την Ύδρα κατάγονταν οι σπουδαιότεροι ναυτικοί και καραβοκύρηδες, καθώς και ικανότεροι πολιτικοί της Ελλάδος του 19^ου αιώνα. Γεννήθηκε στην Τροιζήνα και ήταν γιος του προεστού και καραβοκύρη Γεωργίου Κριεζή (1752-1812). Είχε τέσσερις (4) αδελφές παντρεμένες με τους Χατζηποριώτη, Μπούμη, Βώκο και Χατζηανδρέου. Επίσης, είχε δύο (2) αδελφούς, τον Ιωάννη (1788-1878)[2] και τον Γκίκα (1803-1847), ο οποίος είχε σοβαρό πρόβλημα υγείας. Έμαθε μικρός λίγα γράμματα, ικανά να τον βοηθήσουν να σταδιοδρομήσει στο εμπορικό και πολεμικό ναυτικό, καθώς και στην πολιτική. Ήταν γεροδεμένος, ανοιχτόπλατος και από μικρός ένιωθε την απέραντη αγάπη για τη θάλασσα.

Ελάχιστα ψήγματα είναι γνωστά για την νεανικότητά του. Χαρακτηρίζονταν από ναυτοσύνη, ηγετικές ικανότητες, γενναιότητα και μεγαλοψυχία[3], καθώς και από μεγάλη προσαρμοστικότητα στις οποιασδήποτε ναυτικές επιχειρησιακές δυσκολίες. Μικρός μπάρκαρε στο ιστιοφόρο συγγενούς του ως ναύτης για να αποκτήσει τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες πάνω στο επάγγελμα του ναυτικού.

Το 1810 (15 ετών) ανέλαβε την διακυβέρνηση του οικογενειακού πλοίου τους «Αγία Τριάδα», με την βοήθεια και την συμπαράσταση του μεγαλύτερου κατά επτά έτη αδελφού του. Άρχισαν το εμπόριο και τα μακρινά ταξίδια στην Άσπρη θάλασσα, Μεσόγειο και την Μαύρη θάλασσα. Σε ένα ταξίδι τους, κοντά στα νερά της Σαρδηνίας, δέχθηκαν πειρατική επίθεση από αλγερινούς κουρσάρους του αρχιπειρατή Mehmet Xafuz. Ο Αντώνης πάλεψε σκληρά με τους άνδρες του για να αποτρέψει το ρεσάλτο των πειρατών. Υπέκυψαν τελικά στους υπεράριθμους και πιο εξοπλισμένους πειρατές. Οδηγήθηκαν αιχμάλωτοι στο Αλγέρι για να πουληθούν δούλοι. Ο Αλγερινός μπέης, γνωρίζοντας την οικογενειακή και περιουσιακή τους κατάσταση στην Ύδρα, απαίτησε από τον πατέρα τους σημαντικό ποσό λίτρων για την απελευθέρωσή τους.

Τελικά, ο Καπουδάν πασάς[4] τους άφησε ελεύθερους, μετά από τρία σκληρά χρόνια αιχμαλωσίας και δουλείας. Γύρισαν στην πατρίδα τους, την Ύδρα, αλλά δεν βρήκαν ζωντανό τον πατέρα τους που πέθανε από την στεναχώρια του. Οι ιστορικοί αναφέρουν ότι πέθανε από υψηλό πυρετό, ο οποίος τον βασάνιζε χρόνια. Ο Αντώνης αρχίζει πάλι από το μηδέν την επαγγελματική του σταδιοδρομία. Με τις λίγες οικονομίες του γίνεται συνπλοιοκτήτης με τον πρώτο του εξάδελφο Αντώνη[5] σε ένα καινούργιο μπρίκι που το ονόμασαν «Επαμεινώνδας». Συνέχισαν με τον εξάδελφό του, τον αδελφό του και τον θρυλικό «Επαμενώνδα» το εμπόριο στις θαλάσσιες λεωφόρους της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Το 1822 αρραβωνιάζεται την Κυριακούλα Βούλγαρη, κόρη του Υδραίου μπέη Γεωργίου Βούλγαρη, την οποία παντρεύεται το 1824.

Από τον γάμο του απέκτησε έξι (6) γιους και τέσσερις (4) κόρες: α) τον Επαμεινώνδα (1843-1894), ο οποίος υπηρέτησε ως Αντιπλοίαρχος στο ΠΝ, διατέλεσε βουλευτής Ύδρας και Υπουργός Ναυτικών το 1843 επί Κυβέρνησης Θ. Δεληγιάννη. Επίσης υπηρέτησε και στο γαλλικό στόλο, β) τον Δημήτριο (1836-1905), ο οποίος υπηρέτησε ως Υποπλοίαρχος στο ΠΝ και αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του Υποναυάρχου, διατέλεσε Υπασπιστής του βασιλιά Γεωργίου Α΄ επί πολλά έτη, Υπουργός των Ναυτικών και Αρχηγός της Θωρηκτής μοίρας, πέθανε από καρκίνο, γ) τον Κωνσταντίνο (1847-1933), ο οποίος διατέλεσε πρόξενος της Ελλάδος στην Κωνσταντινούπολη,  Μασσαλία και Παρίσι, δ) τον Ιωάννη (1838-1862), ο οποίος υπηρέτησε στο αγγλικό στόλο ως αξιωματικός, απεβίωσε στο Κάιρο, ε) τον Γεώργιο, ο οποίος υπηρέτησε ως Υποπλοίαρχος στο ΠΝ, σπούδασε στις Ναυτικές Σχολές Βρέστης και Μονάχου, νοσηλεύτηκε επί σειρά ετών στο εξωτερικό για σοβαρό θέμα υγείας, στ) τον Εμμανουήλ (1850-1850), ο οποίος πέθανε πριν συμπληρώσει ένα έτος ζωής, ζ) την Ελένη, σύζυγο Ηπίτη, η) την Αγγελική, σύζυγο Ορλώφ, θ) τη Ζωή, σύζυγο Νάκου και ι) την Μαρία, σύζυγο Αλεξανδρόπουλου.

Απεβίωσε στην Αθήνα την 1^η Απριλίου 1865. Κηδεύτηκε την επομένη, Μεγάλη Παρασκευή, στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης, η οποία ήταν Μητρόπολη Αθηνών. Ετάφη στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.

Η Πολεμική του Δράση

        Ο Αντώνης Κριεζής φημίζονταν για το παράτολμο θάρρος του και είναι χαρακτηριστικό αυτό που έλεγαν οι ναύτες του: «… Όποιος δεν θέλει για να ζει, ας πάει με τον Κριεζή …. Ποιος θέλει ήρωας να φανεί ας πάει με τον Κριεζή …».

Ο Αντώνης Κριεζής μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία περί το 1818. Εργαζόταν ακατάπαυστα και με τους άλλους Υδραίους Φιλικούς για την πολεμική προετοιμασία του υδραίικου στόλου για τον Αγώνα της Ελευθερίας. Με την έναρξη του ξεσηκωμού, αρματώνεται από τους πρώτους στον Αγώνα. Στις 28 Μαρτίου 1821 μαζί με τους Υδραίους σηκώνουν τη σημαία της Επανάστασης στο ηρωικό νησί. Με τον «Επαμεινώνδα» ακολουθεί αδιαλείπτως τον υδραίικο στολίσκο του ναυάρχου Ιάκωβου Τομπάζη[6] (1782-1829) και κατόπιν του ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη (1769-1835) σε όλες τις ναυτικές επιχειρήσεις. Τον δεύτερο χρόνο της Επανάστασης, ο εξάδελφός του αποσύρεται από την συνπλοιοκτησία και ο Αντώνης, μένει πλέον μόνος πλοιοκτήτης του «Επαμεινώνδα».

Ο Αντώνης Κριεζής έλαβε μέρος σε όλες τις ναυτικές επιχειρήσεις και ναυμαχίες από το 1821 μέχρι το τέλος του Αγώνα. Είχε καταλυτική επίδραση στην εξύψωση του ηθικού των ναυτών του πλοίου του και της Ύδρας, και την επιμονή του να επιτυγχάνει νίκες και ζημιές στο εχθρικό πολεμικό ναυτικό. Γίνεται πιο κάτω μία προσπάθεια να σταχυολογηθούν τα ναυτικά του κατορθώματα και οι ηγετικές του ικανότητες.

Έτος 1821

1. Τον Απρίλιο 1821 ο Αντώνης Κριεζής βοήθησε να περιέλθει η Χαλκίδα στα χέρια των επαναστατημένων Ελλήνων, κανονιοβολώντας με επιτυχία τους Τούρκους, που την υπεράσπιζαν. Επίσης, στις 26-4-1821, δημιούργησαν σημαντική επιτυχία οι Υδραίοι καπεταναίοι με τους Ψαριανούς (Ι. Τομπάζης, Ν. Αποστόλης, Γ. Σαχτούρης, Α. Τσαμαδός, Α. Κριεζής, κ.ά.) στα ανοιχτά της Χίου – βυθίζοντας τουρκικό πλοίο και αιχμαλωτίζοντας ένα άλλο.
2. Την 1^η Μαΐου 1821, μαζί με τον Ιάκωβο Τομπάζης κατακαίουν τουρκική γολέτα κοντά στη Χίο. Επίσης, στις 12-5-1821 μαζί με δύο (2) άλλους Υδραίους θα καταλάβουν το διοικητήριο της Ύδρας, όπου είχε εγκατασταθεί ο Αντώνης Οικονόμου, θα το καταλάβουν και θα τον εξορίσουν στο Κρανίδι.

• Συμμετείχε στις 27-5-1821 στην ναυμαχία του όρμου της Ερεσού της Λέσβου, η οποία θεωρείται η πρώτη κατά μέτωπο ναυμαχία που έδωσαν οι Έλληνες ναυμάχοι στον Αγώνα του ’21 Πρωταγωνιστές της ναυμαχίας αυτής ήταν ο Ιάκωβος Τομπάζης (πρώτος ναύαρχος της επανάστασης του 1821), ο οποίος διηύθυνε την ναυμαχία και ο Δημήτριος Παπανικολής, ο οποίος επιχείρησε για πρώτη φορά με απόλυτη επιτυχία την «πυρπόληση» εχθρικής φρεγάτας με χρήση του «ηφαιστείου». Η επιτυχία αυτή υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική για την ανύψωση του ηθικού των Ελλήνων ναυμάχων, για την μελλοντική εξέλιξη στον κατά θάλασσα αγώνα τους, αλλά για την κατακρήμνιση του ηθικού των Τούρκων, μπροστά σε αυτό τον καινοφανή τύπο καταδρομής και δολιοφθοράς. Παράλληλα όμως τραγική συνέπεια αυτού του γεγονότος ήταν η καταστροφή των Κυδωνιών (Αϊβαλί), μετά από 15 ημέρες.

1. Συνέδραμε στις 8-7-1821 με τη μοίρα του ελληνικού στόλου (πλοίαρχοι: Ι. Τομπάζης, Ν. Αποστόλης, Γ. Σαχτούρης, Α. Τσαμαδός, Ι. Βούλγαρης και Λ. Λελεχός) στην καταστροφή οκτώ (8) τούρκικων φορτηγών πλοίων στον Πορθμό Τσαγκλί μεταξύ Σάμου και μικρασιατικών ακτών. Τα εχθρικά καράβια ήταν γεμάτα στρατιώτες, έτοιμα να τους αποβιβάσουν στη Σάμο και να την καταστρέψουν.

Έτος 1822

1. Έλαβε μέρος την 20-2-1822 στη ναυμαχία στο λιμάνι της Πάτρας. Κάτω από φοβερή τρικυμία ο ελληνικός στόλος [63 πλοία από τον τρινήσιο στόλο (Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά)], επιτέθηκε στον τούρκικο στόλο. Μετά από ναυμαχία πέντε ωρών, μία τουρκική φρεγάτα καταστράφηκε ολοκληρωτικά και πολλά άλλα έπαθαν σημαντικές ζημιές. Πολλοί Τούρκοι βρήκαν τον θάνατο ή τραυματίστηκαν σοβαρά. Η ναυμαχία αυτή έδωσε τη δυνατότητα να λάμψει το άστρο του Ανδρέα Μιαούλη και ήταν σημαντικής σημασίας νίκη για τον κατά θάλασσα αγώνα, παρ’ όλες τις μικρές τουρκικές απώλειες. Επιπλέον, ήταν η πρώτη φορά που ο ελληνικός στόλος αντιμετώπισε κατά παράταξη τον τουρκικό στόλο, χωρίς την χρήση πυρπολικών!
2. Στις 30-3-1822 τα τουρκικά καράβια υπό τον Καπουδάν πασά Kara Alli καταστρέφουν τη Χίο. Ο Αντώνης Κριεζής και ο ελληνικός στόλος όταν έφθασαν για να αποτρέψουν το γεγονός ήταν πλέον αργά, καθόσον ο τουρκικός στόλος είχε αποπλεύσει από το νησί μετά τη βαρβαρική καταστροφή του.

• Στις 28-4-1822 ο ελληνικός στόλος υπό τον Ανδρέα Μιαούλη και τη συμμετοχή του Αντώνη Κριεζή, αδυνατεί να σταματήσει τις συνεχιζόμενες σφαγές στη Χίο.
• Στις 19-5-1822 συμμετέχει με τον ελληνικό στόλο (Μιαούλης, Τσαμαδός, Σαχτούρης, κ.α.), σε αμφίρροπη ναυμαχία στα ανοικτά της Χίου με μοίρα του τουρκικού στόλου.

1. Στις 6-7 Ιουνίου 1822 επιχειρεί με τον ελληνικό στόλο στα νερά της Χίου, συμμετέχοντας στην ιστορική πυρπόληση μιας τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κωνσταντίνο Κανάρη και την ολοκληρωτική καταστροφή της. Ανάμεσα στους πολυάριθμους νεκρούς συγκαταλέγονταν και ο Καπουδάν πασάς Kara Alli, τον οποίο διαδέχθηκε στα καθήκοντά του ο Muhtar bey.
2. Τον Σεπτέμβριο του 1822 ο τούρκικος στόλος έπλεε προς τις Σπέτσες για την κατάπνιξη της εξέγερσης και στη συνέχεια  να καταπλεύσει στο Ναύπλιο για να εφοδιάσει με τρόφιμα, πυρομαχικά και άνδρες στους πολιορκούμενους Τούρκους στο κάστρο. Στη συνέχεια, ο τούρκικος στόλος σκόπευε να χτυπήσει τις Σπέτσες. Ο ναύαρχος Μιαούλης ήταν θιασώτης της συγκέντρωσης δυνάμεων και σχεδίαζε να χτυπήσει την τούρκικη αρμάδα με όλο του τον στόλο. Όμως, ο Τούρκος ναύαρχος τον ανάγκασε να διασπάσει τις δυνάμεις του. Έτσι, ο Αντώνης Κριεζής με άλλα τρία (3) ελληνικά πλοία βρέθηκε στο νησάκι Δοκό (ΒΑ) και τα άλλα με τον Μιαούλη βρέθηκαν στα Δυτικά. Ο Μιαούλης έκανε σινιάλο να τον ακολουθήσουν σε υποχώρηση όλα τα καράβια. Ο Αντώνης κωδικοποιώντας λάθος το σήμα του Μιαούλη βρέθηκε ανάμεσα σε εχθρικά πλοία και αναγκάστηκε να κανονιοβολεί εναντίον τους. Τον ακολούθησε άλλο ένα καράβι και ένα πυρπολικό. Η ναυμαχία ελληνικού και τούρκικου στόλου είχε αρχίσει. Από εκείνο το σημείο η σύγκρουση έγινε χωρίς σχέδιο από την ελληνικά πλευρά, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Μιαούλη. «Έκαστος των πλοιάρχων ενήργει αυτομάτως ό,τι του εφαίνετο σωτηριωδέστερον δια την πατρίδα, και μόνη η γενναιότης και η φιλοπατρία, κοιναί ούσαι εις άπαντας, ωδήγουν έκαστον εις τα κινήσεις του» γράφει ο ιστορικός Αναστάσιος Κ. Ορλάνδος εις τα «Ναυτικά» του.

Ο πυρπολητής Πιπίνος προσπάθησε να κολλήσει το πυρπολικό του σ’ ένα αιγυπτιακό πλοίο, αλλά απέτυχε, καθώς 50 μέλη του πληρώματός του πήδηξαν στο πυρπολικό και πρόφτασαν να το ξεκολλήσουν από το πλοίο τους. Δεν πρόφτασαν, όμως, να σώσουν τη ζωή τους, γιατί το πυρπολικό είχε αρπάξει φωτιά. Η απόπειρα του Πιπίνου ανάγκασε τον εχθρικό στόλο να απομακρυνθεί από τη δυτική πλευρά του πορθμού και να συνεχίσει τη ναυμαχία προς την απέναντι πλευρά της Ερμιονίδας.

Ο Αντώνης διακρίθηκε στη ναυμαχία των Σπετσών την 8-9-1822. Ξεκίνησε τη ναυμαχία βασικά μόνος του, με την βοήθεια ενός πυρπολικού του Λεονάρδου Θεοδώρου. Ο τούρκικος στόλος αποτελείτο από τέσσερα (4) δίκροτα, δεκαοκτώ (18) φρεγάτες. εξήντα πέντε (65) κορβέτες, μπρίκια και ημιόλια. Ο Μιαούλης, βλέποντας την ηρωική αντίσταση του Αντώνη Κριεζή απέναντι στις τέσσερις (4)τούρκικες φρεγάτες έδωσε το σύνθημα γενικής επίθεσης του ελληνικού στόλου και η σύγκρουση γενικεύτηκε. Ο Οθωμανικός στόλος τράπηκε σε φυγή, εγκαταλείποντας την προσπάθεια επίθεσης κατά των Σπετσών και ανεφοδιασμού της φρουράς στο Ανάπλι, αφήνοντας πίσω τους τέσσερα (4) αιχμαλωτισμένα καράβια.

1. Στις 8-11-1822 μετείχε σε μοίρα του ελληνικού στόλου υπό τον Ανδρέα Μιαούλη, λύνοντας την από θάλασσα πολιορκία του Μεσολογγίου.

Έτος 1823

• Στις 15-4-1823 ναυμάχησε τουρκικά πλοία στα ανοικτά του Αγίου Όρους.
• Στις 11 και 12 Οκτωβρίου 1823 συμμετέχει στη σύγκρουση του ελληνικού και τουρκικού στόλου στο Αρτεμίσιο του Βόλου και στους Ωραιούς της Ιστιαίας με αμφίρροπα αποτελέσματα για τους δύο αντιπάλους.

Έτος 1824

• Στις 7-8 Ιουνίου 1824 ο Τούρκικο – Αιγυπτιακός στόλος καταστρέφει την Κάσο, αλλά ο ελληνικός στόλος, καθώς και ο Αντώνης Κριεζής έφθασαν αργά για να βοηθήσουν τους Κασίους.

1. Στις 21 Ιουνίου 1824, ο Τούρκο – Αιγυπτιακός στόλος καταστρέφει τα Ψαρά, αλλά και εδώ ο ελληνικός στόλος, στον οποίο συμμετείχε και ο Κριεζής, έφθασε πολύ αργότερα, ενώ έπεσε το νησί και αιχμαλωτίστηκαν οι επιζήσαντες για να πουληθούν δούλοι.

• Στις 3-7-1824, ήταν παρών στη διεξαχθείσα ναυμαχία ανοιχτά των Ψαρά, μεταξύ Κω – Αλικαρνασσού, ως εκδίκηση – αντίποινα για την καταστροφή της. Σημαντική επιτυχία του ελληνικού στόλου υπό τους Μιαούλη, Τσαμαδό, Σαχτούρη, Κριεζή, κ.α.
• Στις 7-7-1824, ο ελληνικός στόλος, στον οποίο συμμετέχει και ο Κριεζής, ελλιμενίζεται ανοιχτά της πόλης της Ρόδου και ναυμαχεί με τον εχθρό, επιτυγχάνοντας ζημιές στον τούρκο-αιγυπτιακό στόλο.
• Στις 30-31 Ιουλίου 1824, διεξάγονται ναυτικές συγκρούσεις με αμφίρροπο αποτέλεσμα ανάμεσα σε μοίρα του ελληνικού και του τούρκικου στόλου, κοντά στα νερά της Σάμου και της Ικαρίας. Ο Αντώνης Κριεζής θα διακριθεί και σε αυτή τη ναυτική σύγκρουση.
• Στις 5-8-1824, ο ελληνικός στόλος επιτυγχάνει σημαντική νίκη στη Μυκάλη. Στη ναυτική σύγκρουση συμμετέχουν οι Κανάρης, Σαχτούρης, Κριεζής, Ραφαλιάς, Ματρώζος, Βατικιώτης, κ.α.

1. Στις 29-8-1824 στα ανοιχτά του ακρωτηρίου Ποσείδιο ή Γέροντα της Μ. Ασίας (νυν Didim της Τουρκίας), απέναντι από τα νησιά Λειψοί και Λέρος της Δωδεκανήσου, ο ελληνικός στόλος υπό τον Ανδρέα Μιαούλη [70 ελληνικά πλοία, μαζί και ο «Επαμεινώνδας» του Κριεζή], συγκρούστηκε με τον Τούρκο-Αιγυπτιακό στόλο των Χοσρέφ – Ιμπραήμ, αποτελούμενο πάνω από 250 πλοία. Μετά από άτυχες προσπάθειες των πυρπολητών Παπανικολή, Ματρώζου, Πιπίνου, Νικόδημου, τελικά οι πυρπολητές Λ. Μουσούς, Παπαντώνης και Βατικιώτης, ανατίναξαν μία μεγάλη αιγυπτιακή φρεγάτα των 44 κανονιών, παρασύροντας στο βυθό μαζί της και τους 1.100 άνδρες πλήρωμα. Ο Τούρκο-Αιγυπτιακός στόλος υποχώρησε στην Κω, έχοντας και άλλες ζημιές, αλλά περισσότερο από τον φόβο των πυρπολικών. Η επιτυχία αυτή αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων ναυτών, διέσωσε τη Σάμο και καθυστέρησε την απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Η ναυμαχία αυτή αποτελεί μία από τις λαμπρότερες σελίδες της Επανάστασης. Οι αντίπαλες δυνάμεις ήταν τόσο άνισες, ώστε η θετική έκβαση υπέρ των Ελλήνων προκάλεσε τον θαυμασμό των ξένων. Στην εν λόγω ναυμαχία ο Κριεζής έδειξε τον μεγάλο ηρωισμό του προσφέροντας σημαντική ενίσχυση στον Μιαούλη. Ο ναύαρχος βρίσκονταν σε δυσχερή επιχειρησιακή κατάσταση, καθώς τα πυρπολικά των Α. Πιπίνου, Ι. Ματρώζου, Λ. Μούσου είχαν καταστραφεί. Διέσωσε στο καράβι του τον Α. Πιπίνο, ο οποίος στην προσπάθειά του να προσδέσει το πυρπολικό του σε εχθρική φρεγάτα τραυματίστηκε.

• Τον Σεπτέμβριο 1824 δρα με ελληνική μοίρα εναντίον εχθρικών πλοίων στην Ικαρία.
• Στις 24-9-1824, παίρνει μέρος σε ναυμαχία ανάμεσα στη Χίο, Μυτιλήνη και Καραμπουρνού. Η μοίρα του τουρκικού στόλου αναγκάζεται να υποχωρήσει με μικρές απώλειες.
• Στις 1-9-1824, είναι παρών στη σύγκρουση ελληνικής και τουρκικής μοίρας σε Αστυπάλαια και Κέφαλο.

Έτος 1825

• Την 27-3-1825, ο Μιαούλης αναγνωρίζοντας τις ηγετικές του ικανότητες, τον διόρισε προσωρινό Αρχηγό του ελληνικού στόλου, όταν αυτός απαιτήθηκε να πλεύσει σε ταρσανά (tersane) για να επισκευάσει το πλοίο του.
• Είναι από τους πρωταγωνιστές στις ναυτικές συγκρούσεις στις 11-4-1825 και 17-4-1825 ανοιχτά της Σούδας.
• Λαμβάνει μέρος και στις ναυτικές συγκρούσεις στις 21-4-1825 και στις 30-4-1825, ανοιχτά της Μεθώνης.
• Στις 28 Απριλίου 1825 λαμβάνει μέρος σε ναυτική επιχείρηση υπό τον Ανδρέα Μιαούλη εναντίον αιγυπτιακής μοίρας στη Μεθώνη, στην οποία προκαλούνται σημαντικές ζημιές.
• Τον Ιούλιο 1825, αναλαμβάνει αρχηγός της αποστολής πυρπόλησης του αιγυπτιακού στόλου του Μεχμέτ Αλή στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Εμπνευστής και πρωταγωνιστής του παράτολμου εγχειρήματος της 29^ης Ιουλίου 1825, της πυρπόλησης[7] του αιγυπτιακού στόλου (60 καράβια) του Ιμπραήμ Πασά στο ναύσταθμο (ταρσανά) της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, υπήρξε ο Κωνασταντίνος Κανάρης. Στρατηγικός σκοπός του εγχειρήματος ήταν η ανακοπή της απόβασης 10.000 στρατιωτών του δαιμονισμένου Ιμπραήμ Πασά στην Πελοπόννησο[8]. Με τον τρόπο αυτό θα σταματούσε και το λαθρεμπόριο των Γάλλων, φίλων του σατράπη της Αιγύπτου Μωχάμετ Αλή Πασά (1770 ή 1771 – 1849), σε βάρος του ελληνικού αγώνα. Το σχέδιο εγκρίθηκε και η αρχηγία του ελληνικού στόλου δόθηκε στους οξυδερκείς και δραστήριους Υδραίους πλοιάρχους Αντώνη Κριεζή και Μανώλη Τομπάζη (1784-1831). Δύο ελληνικά πολεμικά πλοία, τα «ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ» και «ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ», με κυβερνήτες τους Μανώλη Τομπάζη και τον Αντώνη Κριεζή αντίστοιχα, απέπλευσαν από την Ύδρα, συνοδευόμενα από τρία πυρπολικά – πυροφόρα, του Ψαριανού Κωνσταντίνου Κανάρη[9] και των Υδραίων Αντώνη Θεοφάνη (Βώκου) και Μανώλη Μπούτη. Καταπλέοντας τα πλοία έξω από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας και μένοντας αρόδου, ανέλαβε δράση ο μπουρλοτιέρης Κανάρης. Ήθελε να πυρπολήσει και να ανατινάξει στον αέρα τη ναυαρχίδα του Αιγύπτιου αρχιναυάρχου και να φωτίσει μεγαλόπρεπα την Ελληνική Επανάσταση. Κατάφερε να εισχωρήσει με το πυρπολικό του στο λιμάνι με ξένη σημαία (ρώσικη), όπου ελλιμενίζονταν τα αιγυπτιακά πολεμικά καράβια. Οι δύο άλλοι Υδραίοι μπουρλοτιέρηδες τον καθυστέρησαν μία ώρα, η οποία απέβη μοιραία. Επιπλέον, ο αστάθμητος παράγοντας ήταν ότι στο λιμάνι ελλιμενίζονταν και γαλλικά πολεμικά πλοία, τα οποία προστάτευαν περίπου 150 ευρωπαϊκά φορτηγά εμπορικά πλοία γεμάτα βαμβάκι και άλλα εμπορεύματα (25 Γαλλικά), προοριζόμενο για την Μασσαλία. Ατυχώς για τον Κανάρη, αφενός μεν ναύτες του γαλλικού πλοίου «ABEILLE – Μέλισσα» τον αντιλήφθηκαν και άρχισαν να τον πυροβολούν, αφετέρου φύσηξε αντίθετος άνεμος από αυτόν που υπολόγιζε και με τους συντρόφους του δεν κατόρθωσαν να επιφέρουν ολοκληρωτικό κτύπημα στην αιγυπτιακή αρμάδα. Ο Κανάρης έβαλε φωτιά στο πυρπολικό του (χωρίς να το προσκολλήσει σε κάποιο εχθρικό πολεμικό πλοίο) και κάτω από τα διασταυρούμενα εχθρικά πυρά των Αιγυπτίων και Γάλλων, που έπεφταν σαν χαλάζι, έβγαλε σώους τους ναύτες του από το λιμάνι με τη βάρκα του (σκαμπαβία) και τους επιβίβασε στα πλοία των Τομπάζη και Κριεζή. Το καιόμενο πυρπολικό του Κανάρη, ακυβέρνητο μέσα στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας, δημιούργησε τρόμο και πανικό στους Αιγύπτιους, οι οποίοι όμως τελικά κατάφεραν να το γαντζώσουν και να το απομακρύνουν. Ο Γάλλος κυβερνήτης του «ABEILLE» ανέφερε ότι σε περίπτωση που κάποιο αιγυπτιακό πλοίο άρπαζε φωτιά, θα δινόταν η δυνατότητα και στα άλλα δύο πυρπολικά των Ελλήνων να εισέλθουν στο λιμάνι, εκμεταλλευόμενα την αταξία και τρόμο, και η καταστροφή για τον αιγυπτιακό στόλο θα ήταν απερίγραπτη[10].
• Συμμετέχει στις 31-5-1825 σε αμφίρροπη ναυμαχία ανοιχτά της Σούδας, ανάμεσα σε ελληνικά και αιγυπτιακά πλοία. Ο εχθρός υφίσταται μικρές ζημιές.
• Στις 2-6-1825, λαμβάνει μέρος στην ναυτική επιχείρηση του ελληνικού στόλου υπό τον Ανδρέα Μιαούλη, ανοιχτά της Σούδας, που είχε αποτέλεσμα την ανατίναξη μιας εχθρικής κορβέτας.
• Παίρνει μέρος σε ναυτική σύγκρουση στις 15-6-1825 στα Κύθηρα.
• Συμμετέχει σε ελληνική μοίρα στις 23-7-1825 και έτρεψε τον τουρκικό στόλο σε άτακτη φυγή έξω από το Μεσολόγγι.
• Παίρνει μέρος στην αποστολή του ελληνικού στόλου να ανεφοδιάσει τους πολιορκημένους στο Μεσολόγγι, στις 20 και 23 Νοεμβρίου.
• Στις 25-11-1825 παίρνει μέρος στην αμφίρροπη ναυμαχία ανοιχτά της Γλαρέτζας της Ηλείας.

Έτος 1826

• Στις 9-1-1826 συμμετέχει στον ελληνικό στόλο υπό τον Μιαούλη καταπλέοντας στο Μεσολόγγι. Την επόμενη κάτω από την πίεση του εχθρικού στόλου, αναγκάζονται να υποχωρήσουν. Οι ναυτικές συγκρούσεις θα συνεχιστούν για μακρύ χρόνο με αμφίρροπα αποτελέσματα.
• Έλαβε μέρος σε τμήμα ελληνικής μοίρας στις 16-1-1826 σε ναυτικές συγκρούσεις ανάμεσα Κρυονερίου, Αντιρρίου και Αράξου (Πάπα).
• Συμμετείχε σε αποστολή στις 23-1-1826 στο Μεσολόγγι, όπου βοήθησε στην καταναυμάχηση του τουρκικού στόλου και την προσωρινή αναπνοή του Μεσολογγίου από τον ασφυκτικό θαλάσσιο αποκλεισμό των Τούρκων. Ο Μιαούλης αναγνωρίζοντας την ηρωική του προσπάθειά του, πλέοντας πλησίον του, τον χαιρέτησε τιμητικά με 17 κανονιοβολισμούς.
• Στις 1-4-1826 δεν μπόρεσε με τον ελληνικό στόλο υπό τον Μιαούλη να ανεφοδιάσουν το Μεσολόγγι.
• Στις 16-7-1826 λαμβάνει μέρος στην αμφίρροπη ναυμαχία έξω από το Καρλόβασι της Σάμου με τον εχθρικό στόλο. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης διασώζεται από ελληνικό πλοίο, μετά την αποτυχημένη προσπάθεια πυρπόλησης εχθρικής φρεγάτας, και βύθισης του πυρπολικού του.

1. Λαμβάνει μέρος στις ναυτικές επιχειρήσεις στις 28-8-1826 και στις 25-9-1826, ανοιχτά της Μυτιλήνης.

• Συμμετείχε σε ναυμαχία στις 29-8-1826, ανοιχτά της Φώκαιας.

Έτος 1827

• Τον Απρίλιο 1827 έλαβε μέρος ως διοικητής μοίρας, διορισθείς από τον Άστιγκα, σε ναυμαχία στο λιμάνι του Βόλου.
• Νέα επιχείρηση κατά της Αλεξάνδρειας αναλήφθηκε τον Μάιο 1827 υπό τον Κόχραν. Στην ανωτέρω επιχείρηση συμμετείχαν ο Μιαούλης, ο Κριεζής, κ.α. Ο Κανάρης καίει μέσα στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας την προφυλακίδα του αιγυπτιακού στόλου. Δυστυχώς, για δεύτερη φορά η επιχείρηση κατά της Αλεξάνδρειας δεν στέφθηκε με επιτυχία. Σε περίπτωση δε που οι εν λόγω εκστρατείες είχαν επιτύχει, το άστρο του Ναβαρίνου δεν θα είχε ανατείλει. Γιατί η Ελλάδα μόνη της με την πυρπόληση του αιγυπτιακού στόλου, μέσα στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας, θα κατόρθωνε αυτό που επετεύχθη από τον ενωμένο στόλο των τριών μεγάλων δυνάμεων στη ναυμαχία του 1827 στο Ναβαρίνο.

Έτη 1828 – 1830

• Τον Ιανουάριο 1828, ως αρχηγός της ναυτικής μοίρας, επιδόθηκε στον περιορισμό της πειρατείας. Στις 28-2-1828 οι προύχοντες της Σκοπέλου ζήτησαν με επιστολή τους από τον Καποδίστρια την αντιμετώπιση της πειρατείας στο νησί τους. Τον Μάρτιο 1828 ο Καποδίστριας ανέθεσε στους Αντώνη Κριεζή και Αναστάσιο Παπαλουκά, την σύλληψη και μεταφορά των πειρατών σε στρατόπεδο στην Ελευσίνα.
• Στις 3-10-1828, ως αρχηγός του ελληνικού δυτικού στολίσκου, διορισθείς από τον Ιωάννη Καποδίστρια, εισήλθε ξαφνικά στον κατεχόμενο από τους Τούρκους Αμβρακικό κόλπο και κυρίευσε τον εχθρικό στόλο. Επιτυγχάνοντας έτσι στην ευκολότερη άλωση του κάστρου της Βόνιτσας. Ο Καποδίστριας επιβραβεύοντάς τον για την σημαντική αυτή συμβολή του, τον προήγαγε την 30-10-1830 σε Μοίραρχο του Εθνικού Στόλου.

Έτος 1831

• Περί τον Μάιο 1831 οι Υδραίοι Πλοίαρχοι Μιαούλης, Σαχτούρης, Κριεζής, Σαχίνης, κ.α., ωθούμενοι από τον Μαυροκορδάτο επαναστάτησαν κατά του Καποδίστρια. Το μεταρρυθμιστικό έργο του Καποδίστρια ενόχλησε τους ισχυρούς γαιοκτήμονες της Πελοποννήσου και τους πλούσιους Υδραίους πλοιοκτήτες. Τον ίδιο μήνα διώχνουν τις κυβερνητικές αρχές από το νησί και την διακυβέρνηση ανέλαβε επταμελής επιτροπή αποτελούμενη από: Κριεζή, Δημήτριο Βούλγαρη, Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, Γεώργιο Κουντουριώτη, Βασίλειο Μπουντούρη, Νικόλαο Οικονόμου και Μανώλη Τομπάζη. Στις 15-7-1831 ο Αντώνης Κριεζής με μία μικρή δύναμη κατέλαβε το ναύσταθμο Πόρου και μερικά από τα πολεμικά πλοία που ναυλοχούσαν εκεί. Στις 16-6-1831 ο Μιαούλης με 200 ναύτες ολοκλήρωσε την κατάληψη όλων των ναυλοχούντων πλοίων στον Πόρο, και στις 22-7-1831 κατέλαβε όλο το νησί. Ο Μιαούλης προσπάθησε να προσελκύσει στην επανάσταση και τον Κανάρη, κυβερνήτη τότε της κορβέτας «Σπέτσαι». Ο Κανάρης, παρόλη την μεγάλη εκτίμηση και σεβασμό που του είχε δεν προσχώρησε, διότι πίστευε ότι αυτό ήταν κατά της πατρίδος. Μετά την επανάσταση των Υδραίων ναυάρχων ο Κανάρης ανέλαβε αρχηγός του στόλου. Με δύο καράβια έπλευσε στον Πόρο και με τη βοήθεια ρώσικων πολεμικών πλοίων ανακατέλαβε τον ναύσταθμο. Τα επακολουθήσαντα γεγονότα ήταν ολέθρια για τη χώρα, με μελανότερο σημείο η πυρπόληση από τον Μιαούλη του σύγχρονου πολεμικού πλοίου της χώρας, της φρεγάτας «ΕΛΛΑΣ», καθώς και της κορβέτας «ΥΔΡΑ» στις 1-8-1831. Ο Κανάρης χαρακτήρισε την πράξη ως «αιώνιο ανάθεμα». Την τελευταία στιγμή σώθηκαν από ριψοκίνδυνους ναύτες οι κορβέτες «ΚΑΡΤΕΡΙΑ» και «ΕΜΑΝΟΥΗΛΙΔΗΣ». Ο Μιαούλης έλεγε αργότερα σε μεγάλη ηλικία: «Έκαψα το σπίτι μου!». Ο Κανάρης με το καράβι του «ΚΙΜΒΡΟΣ» και τη συνδρομή ρώσικων πολεμικών πλοίων κυνηγούσε όπου πετύχαινε τους Υδραίους και τους ξεσηκωμένους της Μάνης. Από τότε η χώρα χωρίστηκε σε τρεις ξενοκίνητες φατρίες: Ναπαίους, Μπαρλαίους και Μοσχομαγκίτες.

Έτη 1832 – 1838

• Στις 21-4-1832, η «Διοικητική Επιτροπή της Ελλάδος», μετά την δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια, τον προάγει στον βαθμό του αντιναυάρχου. Ακολούθως την 18-5-1832 τον προάγει στο βαθμό του ναυάρχου.
• Το 1838 κατέστειλε τη «στάση» της Ύδρας, και του απονεμήθηκε ο Αργυρός Σταυρός του Σωτήρος.
• Περί το 1857 επαναπροήχθη, στο βαθμό του αντιναυάρχου, καθόσον η Αντιβασιλεία δεν του είχε αναγνωρίσει τους βαθμούς που είχε λάβει πριν.

1. Επίσης, το 1857 ανέλαβε Επιθεωρητής του Στόλου και από τον βασιλιά Γεώργιο Α΄ διορίστηκε Επίτιμος Υπασπιστής του.

Η Πολιτική του Δράση

Ο Αντώνης Κριεζής την 14-11-1831 εκλέχθηκε πληρεξούσιος για την Εθνική Συνέλευση του Άργους.

Ο Αντώνης Κριεζής το 1836 εγκαθίσταται στην Αθήνα. Διορίζεται Υπουργός των Ναυτικών στην Κυβέρνηση Άρμανσπεργκ. Θέση την οποία κατείχε και υπηρέτησε αποτελεσματικά μέχρι το 1843. Με την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από τον βασιλιά Όθωνα, λαμβάνει τον βαθμό του αντιναυάρχου. Είναι ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός του ναυτικού, που τιμάται με αυτό το βαθμό. Παράλληλα ορίζεται αυλάρχης των βασιλικών ανακτόρων.

Την 10-8-1841 έγινε Πρωθυπουργός, διατηρηθείς στη θέση του μέχρι την Επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843, οπότε και αντικαταστάθηκε από τον Ανδρέα Μεταξά (1790-1860)[11]. Έγινε υπασπιστής του Όθωνα και στις 24-12-1844 διορίστηκε Αυλάρχης. Την 31-12-1847 εκλέχθηκε Γερουσιαστής.

Περί τις 12-12-1849 αντικαθιστά τον παραιτηθέντα Κωνσταντίνο Κανάρη, στην Πρωθυπουργία της χώρας, με την υποστήριξη του Όθωνα. Στις διενεργηθείσες εκλογές του 1850 επικρατεί πολιτικά. Κατά την περίοδο αυτή έλαβε την ρηξικέλευθη απόφαση ανακήρυξης του αυτοκέφαλου της ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας από το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. Στην περίοδο της πρωθυπουργίας του συνέβηκαν και τα γεγονότα «Πατσίφικου»[12]. Είχε την διακυβέρνηση της χώρας ως Πρωθυπουργός μέχρι την 16-5-1854. Τον διαδέχθηκε στην πρωθυπουργία ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος.

Επίλογος

Η έμφυτη φιλοπατρία του Έλληνα του εμπνέει την φιλοδοξία της προσφοράς για το μεγαλείο του Έθνους. Στον βωμό της ευγενούς φιλοδοξίας του ο Αντώνης Κριεζής πρόσφερε ό,τι καλύτερο μπορούσε για την ανεξαρτησία της χώρας και την μετέπειτα οργάνωση και ανάπτυξή της. Χαρακτηρίζονταν από μεγαλείο ψυχής, υψηλό ήθος, βαθειά συνείδηση ευθύνης, μετριοφροσύνη, ακεραιότητα, γενναιότητα, πατριωτισμό, πείσμα και βαθιά πίστη στο Θεό. Αναγνωρίζεται από τους μελετητές της ελληνικής ιστορίας ως ένας από τους σημαντικότερους σε συνεισφορά ναυμάχους του ’21. Το έθνος τον τίμησε με την ανέγερση αγαλμάτων σε διάφορες πόλεις και νησιά.

Το ελληνικό κράτος τον ευγνωμονεί και το Πολεμικό Ναυτικό τον τίμησε με την ονομασία διαφόρων πολεμικών πλοίων διαχρονικά. Πρώτα έδωσε το όνομα του ναυάρχου του ’21 σε κανονιοφόρο «ΚΡΙΕΖΗΣ», που εντάχθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό και έδρασε από το 1835 έως το 1853. Δεύτερον ονομάστηκε προς τιμή του η κορβέτα «ΚΡΙΕΖΗΣ» τύπου Flower, η οποία δόθηκε δανεική από την Αγγλία και επεστράφη το 1951. Η ανωτέρω κανονιοφόρος εντάχθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό και έδρασε από το 1943 έως το 1951. Το συγκεκριμένο καράβι με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Δ. Κιοσσέ συμμετείχε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη μεγάλη αποβατική επιχείρηση της Νορμανδίας, την 6 Ιουνίου 1944[13].

Το τρίτο πλοίο, το οποίο ονομάστηκε «ΑΤ ΚΡΙΕΖΗΣ», ήταν ένα Αντιτορπιλικό από τα έξι (6) του Πολεμικού Ναυτικού, της κατηγορίας GEARING FRAM I. Παραχωρήθηκε από τις ΗΠΑ, πρώην UUS MYLES C. FOX D0829, Καθελκύστηκε στις 15-2-1946 και εντάχθηκε στις τάξεις του Πολεμικού Ναυτικού στις 18-2-1981. Είχε μήκος 119,02 μ., πλάτος 12,56 μ., βύθισμα 5,8 μ., εκτόπισμα 2.425 τον. Κανονικό και 3.550 τον. Με πλήρη φόρτο, ταχύτητα 34 κόμβους και διέθετε πλήρωμα 20 αξιωματικούς, 95 Υπαξιωματικούς, 170 Στρατεύσιμους. Παροπλίστηκε στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας την 3-2-1993.

 

Βιβλιογραφικές και Διαδικτυακές Αναφορές

• Αδαμοπούλου – Παύλου, Κωνσταντίνα. (2003). Οι ναυμάχοι του 1821, περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ, σελ. 12-19, Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
• Αδαμοπούλου-Παύλου, Κωνσταντίνα. Ο Οικονόμου (… Δίνει την Ύδρα στον Αγώνα», περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ, σελίδες 61-68, Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
• Ακεστορίδης, Πλάτων. (1977). Η καταστροφή της Χίου, περιοδικό «Εικονογραφημένη Ιστορία», τεύχος 409, σελίδες 52-59, Αθήνα: ΠΑΠΥΡΟΣ ΠΡΕΣΣ.
• Αλεξανδρής, Κ. (1998). Το ελληνικό ναυτικό στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, επετειακό έντυπο 30 ΧΡΟΝΙΑ «ΙΣΤΟΡΙΑ», Τεύχος 360, Ιούνιος 1998, σελίδες 36-43, Αθήνα: ΥΙΝ.
• ΑΤ ΚΡΙΕΖΗΣ, διατίθεται στον διαδικτυακό τόπο: https://www.hellenicnavy.gr, (16-3-2021)
• Γεμενετζής, Ιωάννης (2004). Η Ύδρα και ο Οθωμανικός στόλος στο αρχείο της κοινότητας Ύδρας, περιοδικό ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ, Τεύχος 549, σελίδες 266-280, Αθήνα: ΥΙΝ.
• Γιαννόπουλος, Νίκος. (2021). Η ναυμαχία της Πάτρας. Η εύγλωττη απόδειξη της ελληνικής ναυτοσύνης, περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ, Τεύχος 633, Μάρτιος 2021, σελίδες 6-18, Αθήνα: ΜΟΥΣΜΟΥΤΗ.
• Ζέη, Ελευθερία. (2010). Ο Αγώνας στη θάλασσα. ΚΑΝΑΡΗΣ-ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ-ΤΟΜΠΑΖΗΣ, περιοδικό ΤΑ ΝΕΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, Αθήνα: ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ.
• Κατσαβός, Ιωάννης. (2014). Η ναυμαχία των Πατρών, περιοδικό ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ, Τεύχος 971, σελίδες 34-37, Αθήνα.
• Κωνσταντάρας, Κωνσταντίνος. (2017). ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ. Ο ηγέτης, ο κυβερνήτης, ο διπλωμάτης, ο άνθρωπος, Αθήνα: ΗΛΕΚΤΡΟΝ.
• Κωνσταντάρα, Κωνσταντίνου & Κοσσιώρη, Χρήστου. (2017). Τουρκικές σφαγές εναντίον των Ελλήνων κατά την Επανάσταση και ελληνικά ολοκαυτώματα, Αθήνα: ΗΛΕΚΤΡΟΝ.
• Κριεζή – Σβυριάδη, Χαρούλα. (2020). Το ταξίδι της ζωής, 3^η έκδοση, Αθήνα: Οσελότος.
• Κριεζής, Νικόλαος. (1970). Γενεαλογικό δέντρο της εξ Ύδρας οικογένειας Κριεζή 1606-1970, Αθήνα: Νέα Σκέψη.
• Λαζάρου Βλαδίμηρου. Ο Κολοκοτρώνης ζητάει επίμονα από την Ύδρα ναυτική δύναμη για να εξοντωθεί η στρατιά του Δράμαλη, περιοδικό ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ, Τεύχος 589, σελίδες 30-39, Αθήνα: ΥΙΝ.
• Λουκάς, Ιωάννης. (1996). Η Ελληνική Ναυτιλία, η Ύδρα και το 1821, περιοδικό ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ, Τεύχος 502, σελίδες 373-379, Αθήνα: ΥΙΝ.
• Λισμάνης, Δημήτριος. (2018). Ναυτικού Αγώνα Αποσιωποιημένα. Οι Ναυμάχοι όπως δεν τους ξέρουμε, περιοδικό ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ, Τεύχος 602, σελίδες 46-65, Αθήνα: ΥΙΝ.
• Μέντελσον – Μπαρτολντί, Καρλ. (2011). Επίτομη ιστορία της ελληνικής Επανάστασης, απόδοση Γαρίδη Ελένη, Αθήνα: Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία.
• Μπάρκας, Χρήστος. (2004). Οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας, Αθήνα: Καρακωτσόγλου
• Μπόλλα, Μαρία. (2004). Αντιβασιλέας της Αιγύπτου Μωχάμετ Άλυ, περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ, Τεύχος 435, σελίδες 180-185, Αθήνα.
• Νικόδημος, Κωνσταντίνος. (1862). Απομνημονεύματα εκστρατειών και ναυμαχιών του ελληνικού στόλου, ανατύπωση 2007, Αθήνα: ΒΕΡΓΙΝΑ.
• Νταλούρης, Ηλίας. (2015). Οι ονομασίες των Πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού, περιοδικό ΑΜΥΝΑ & Διπλωματία, Τεύχος 289, σελίδες 60-64, Αθήνα.
• «Οι Πρωτεργάτες αφηγούνται την Επανάσταση του ‘΄21. Αλέξανδρος Κριεζής», Μάρτιος 2010, σελίδες 125-130, Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
• Πλουμίδης, Σπυρίδων. (2021). Η Φιλική Εταιρεία, ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ, Τεύχος 631, Ιανουάριος 2021, σελίδες 6-16, Αθήνα: ΜΟΥΣΜΟΥΤΗ.
• Πρασσά, Αννίτα. (2000). Καποδίστριας. Οι τομές – ποιους ενόχλησαν, περιοδικό ΙΣΟΡΙΚΑ, τεύχος 12, σελ. 38-43, Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
• Πρασσά, Αννίτα. (2003). Ανδρέας Μιαούλης, περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ, τεύχος 178, σελ. 20-27, Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
• Σαρδέλης, Κώστας. (1993). Η προσωπικότητα του Μιαούλη, Τεύχος 303, σελίδες 36-47, Αθήνα.
• Συλλογικό έργο, Το «Άγνωστο ‘21», περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ, 23 Μαρτίου 2000, Τεύχος 23, Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
• Συλλογικό έργο, Ο αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία, Τόμος Α΄, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
• Τσακόπουλος, Γ, Αγαπητός, Α, & Μιαούλης, Α. Ανατύπωση παλαιότερης έκδοσης, Άπαντα για τον ναύαρχο ΜΙΑΟΥΛΗ, Αθήνα: ΜΕΡΜΙΓΚΑΣ.
• Φωτιάδης, Δημήτρης. (1988). ΚΑΝΑΡΗΣ, Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

[1] Η απώτερη καταγωγή της οικογένειας είναι από το χωριό Κριεζά της Εύβοιας. Προεπαναστατικά μέλη της οικογένειας εγκαταστάθηκαν στην Ύδρα.

[2] Διετέλεσε Υποδιοικητής Άνδρου (ΦΕΚ 29//23-6-1836) και Λιμενάρχης Πειραιά. Έλαβε μετά την απελευθέρωση τον βαθμό του Φροντιστή στο ΠΝ, διατελέσας οικονομικός αξιωματικός.

[3] Αξιοπρόσεκτο της γενναιότητας και της μεγαλοψυχίας του, υπήρξε ένα σημαντικό γεγονός. Στα 1841, αλγερινό φορτηγό πλοίο υπό γαλλική σημαία κατέπλευσε στον Πειραιά και προσάραξε με κίνδυνο να βυθιστεί. Ο Λιμενάρχης Πειραιά, Ιωάννης Κριεζής, αδελφός του Αντώνη Κριεζή, έσπευσε αμέσως σε βοήθεια και ανέλκυσε το καράβι. Ο Αντώνης Κριεζής, ως Υπουργός Ναυτικών εδέχθη την επίσκεψη του εν λόγω Πλοιάρχου, προκειμένου να του εκφράσει τις ευχαριστίες του. Ο Αντώνης στο πρόσωπο του αλγερινού Πλοιάρχου αναγνώρισε αμέσως τον αλγερινό αρχιπειρατή, ενώ ο αδελφός του Ιωάννης δεν τον αναγνώρισε, που τους είχε αιχμαλωτίσει στη Σαρδηνία, στοιχίζοντας 40 νεκρούς – πληγωμένους και αρκετά χρήματα. Στρεφόμενος, ο Αντώνης, στον Πλοίαρχο του είπε: «Σαράντα χιλιάδες τάληρα μας πήρες τότε Μεχμέτ». Ο Μεχμέτ αποσβολωμένος γονάτισε, ζητώντας έλεος για τη ζωή του. Ο Αντώνης του απάντησε: «Η Ελλάς, αποκτήσασα την ελευθερία της, χάρισε όσα τις χρωστάνε» και τον συνόδευσε μέχρι την έξοδο του γραφείου του.

[4] Καπουδάν πασάς ή Καπουτάν πασάς ή Καπετάν πασάς. Ο αρχιναύαρχος του οθωμανικού στόλου και ένας από τους ανώτερους αξιωματούχους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο πρώτος καπουτάν πασάς υπήρξε ο περιβόητος βερβερίνος πειρατής Χαϊρεντίν Βαρβαρόσσας (λέγεται ότι ήταν από Ελληνίδα μητέρα από την Χίο) το 1533. Είχε υπό τον έλεγχό του  τα Νησιά της Άσπρης Θάλασσας, την Αλγερία, την Τυνησία και την Αλεξάνδρεια, που τα κυβερνούσε μέσω διοικητών τους οποίους διόριζε ο ίδιος. Ήταν ιεραρχικά κατώτερος μόνο από τον μεγάλο βεζίρη. Από την είσπραξη της φορολογίας των περιοχών που βρίσκονταν κάτω από τη διοίκησή του, αλλά και από άλλες πηγές, ο καπουδάν πασάς συγκέντρωνε αμύθητα πλούτη και ταυτόχρονα εξασκούσε μεγάλη επιρροή στο σουλτανικό διβάνι (divan – i humayun), στο οποίο συμμετείχε, όταν βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη, μαζί με τον μεγάλο βεζίρη και άλλους εννέα βεζίρηδες.

[5] Αντώνης Κριεζής (1785-1840). Γιος του Γιάννη Κριεζή (1750-1836) και μεγαλύτερος του ναυμάχου του ’21 κατά περίπου 20 έτη.

[6] Η αγνή πατριωτική ψυχή του Αγώνα του ’21,  ο πράος και ήπιος Γιακουμάκης Τομπάζης, δυστυχώς απεβίωσε πριν δει την Ελλάδα ανεξάρτητη χώρα!

[7] Τη χρήση πυρπολικών ενθυμούνταν οι Ψαριανοί από την καταστροφή του οθωμανικού στόλου στο Τσεσμέ (1770) και την υλοποίησε πρώτος ο Ψαριανός Καλαφάτης. Μπουρλότα χρησιμοποίησαν οι Συρακούσιοι το 413 π.Χ. εναντίον των Αθηναίων και οι Τύριοι εναντίον του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 332 π.Χ.

[8] Υπάρχει η ιστορική άποψη ότι η εκστρατεία στην Αλεξάνδρεια οφείλεται στους Έλληνες της Αιγύπτου, οι οποίοι τη ζήτησαν με επιστολή από τον Λάζαρο Κουντουριώτη.

[9] Αξιομνημόνευτο είναι ένα περιστατικό που διημείφθη με τον καπετάνιο ενός Αυστριακού πλοίου που έδωσε στο πλοίο του Κανάρη τρόφιμα και νερό λέγοντάς του: «Δεν θέλω τίποτε. Εξάλλου δεν έχετε κράτος!». Η αγέρωχη ψυχή του Κανάρη όμως του έδωσε πληρωμένη απάντηση: «Δεν έχουμε κράτος, μα θα κάνουμε!», και εκπλήρωσε το χρέος του στον Αυστριακό καπετάνιο, μετά από λίγα χρόνια όταν ήταν Υπουργός Ναυτικών.

[10] Ο Κανάρης είχε εκφράσει το σχέδιό του στον Άμιλτον, κυβερνήτη Αγγλικής φρεγάτας που ελλιμενίζονταν στις Σπέτσες, ότι θα ήταν μεγάλο στρατηγικό κτύπημα τα ελληνικά πυρπολικά να εισέλθουν στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης και να επιφέρουν συντριπτικό κτύπημα στην οθωμανική αρμάδα. Ο Άγγλος κυβερνήτης τον αποθάρρυνε, διότι έτσι θα έβλαπταν και τα συμφέροντα των Ευρωπαίων και θα τους είχαν απέναντί τους!  Ως εκ τούτου ο Κανάρης διέγραψε από το μυαλό του το σχέδιό του και δεν το εξέθεσε σε κανέναν άλλο.

[11] Γεννήθηκε το 1790 στο Αργοστόλι και ήταν γόνος ιστορικής οικογένειας  από την Κωνσταντινούπολη και μετοίκησε στην Κεφαλονιά τον 15ο αιώνα. Ήταν ο δευτερότοκος γιος τού Πέτρου Μεταξά και της Βιολέτας Λοβέρδου. Δεν είχε μεγάλη μόρφωση, μιλούσε όμως Ιταλικά και Γαλλικά και τού άρεσε να μελετά αρχαία Ιστορία. Πριν αρχίσει η Επανάσταση ασκούσε το επάγγελμα τού δικολάβου.

[12] Στη διάρκεια της Πρωθυπουργίας του, τις ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας, Απρίλιο 1847, διαδραματίστηκε λεηλασία στο σπίτι της οικογένειας του εβραϊκής καταγωγής Δαυίδ Πατσίφικο, που είχε υπάρξει πρόξενος της Πορτογαλίας στην Αθήνα, αλλά είχε αντικατασταθεί εξαιτίας των καταχρήσεών του. Ο Πατσίφικο ζήτησε αποζημίωση 888.736 δραχμές και 57 λεπτά για την λεηλασία του σπιτιού του. Η Αγγλία, καθόσον ο Πατσίφικο ήταν υπήκοός της, απαίτησε την άμεση καταβολή της αποζημίωσης. Ο Κριεζής πεισματικά αρνήθηκε, αλλά ο αγγλικός στόλος στις 3-1-1850, με τον ναύαρχο Ουίλιαμ Πάρκερ, επέβαλε ναυτικό αποκλεισμό στον Πειραιά, καθώς και στα υπόλοιπα ελληνικά λιμάνια, δημιουργώντας μεγάλες οικονομικές ζημιές και επισιτιστικά προβλήματα στους κατοίκους Αθηνών-Πειραιά. Το γεγονός έμεινε στην ιστορία ως «Παρκερικά», ενώ ο ναυτικός αποκλεισμός επιβλήθηκε μέχρι τις 15-4-1850, όταν έληξε κατόπιν αντίδρασης Γάλλων και Ρώσων, διότι πλήττονταν και αυτοί οικονομικά από τον ναυτικό αποκλεισμό. Το θέμα παραπέμφθηκε σε διαιτησία και το ελληνικό κράτος έχασε την υπόθεση, καταβάλλοντας αποζημίωση, τουλάχιστον μόνο 3.750 δραχμές!

[13] Στην απόβαση της Νορμανδίας την 6 Ιουνίου 1944 συμμετείχε και η πρόσφατη παραληφθείσα από την Αγγλία Κορβέτα «Τομπάζης» με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Γ. Παναγιωτόπουλο.