Η ναυμαχία της Ναυπάκτου / Lepanto

 Γράφει ο Δημήτρης Μπαλόπουλος, Αντιναύαρχος (Ο) ε.α. Π.Ν

Το σύμπλεγμα των Εχινάδων στο Ιόνιο συγκροτείται από τουλάχιστον 24 νησάκια. Η μυθολογία λέει ότι ήταν ποτάμιες νύμφες που ποιος ξέρει πως και γιατί τα έβαλαν με τον θεϊκό ποταμό Αχελώο, που  εκβάλλει στην περιοχή, ο οποίος πάνω στο θυμό του μετέτρεψε τις νύμφες σε νησάκια.

450 χρόνια συμπληρώνονται από την  7η Οκτωβρίου 1571, την ημέρα εκείνη που η Δύση συγκρούστηκε με την Ανατολή και η Δυτική Ιερά Συμμαχία (Sacra Lega), συνέτριψε στα νερά του Ιονίου τον αήττητο στόλο, μέχρι εκείνη τη μέρα, του σουλτάνου Σελήμ Β΄. Εκεί, λοιπόν, στις εκβολές του Αχελώου και τη μικρή Οξειά, ένα από τα νησιά  των Εχινάδων, που δεσπόζει στην είσοδο του Πατραϊκού κόλπου,  πνίγηκε αύτανδρη η οθωμανική έπαρση και από τότε καταγράφεται με μεγάλα γράμματα στη παγκόσμια ιστορία η «μεγαλωτάτη βιτώρια (νίκη, θρίαμβος) των χριστιανών».

Η ναυμαχία της Ναυπάκτου ή Lepanto (ονομασία που χρησιμοποιούν οι δυτικοί ιστορικοί από το μεσαιωνικό όνομα της πόλης)  είναι πράγματι πολύ σημαντική, καθώς με αυτή κορυφώθηκε η σύγκρουση μεταξύ των ενωμένων χριστιανικών στόλων κατά κύριο λόγο της Βενετίας και Ισπανίας με τους Οθωμανούς για την κυριαρχία στην ανατολική Μεσόγειο. Στα αντίπαλα πλοία υπηρετούσαν και ελληνικά πληρώματα, Κρητικοί και Επτανήσιοι με την Ιερά Συμμαχία αλλά και πολλοί χριστιανοί σκλάβοι στα τουρκικά. Αντιπαρατάχθηκαν 206 γαλέρες και 6 γαλεάσσες του χριστιανικού στόλου υπό τον Δον Χουάν της Αυστρίας με 222 γαλέρες και 56 γαλιότες των Οθωμανών υπό τον Μουεζίν Ζαπέ Αλή πασά. Οι δύο στόλοι συγκρούστηκαν στην είσοδο του Πατραϊκού κόλπου και η ναυμαχία κατέληξε σε μεγαλειώδη νίκη των χριστιανών. Είναι η τελευταία κωπήλατος ναυμαχία και ο περίφημος Ισπανός συγγραφέας Θερβάντες, που συμμετείχε στη ναυμαχία κατά την οποία έχασε το χέρι του έγραψε: «Την ημέρα εκείνη διαλύθηκε στον κόσμο η πεποίθηση ότι οι Τούρκοι είναι αήττητοι».

Οι πρωταγωνιστές

Δον Χουάν ο Αυστριακός  (1547 – 1578)

Ο Δον Χουάν ο Αυστριακός, θεωρείται από τους δυτικούς λογοτεχνικούς κύκλους ο «τελευταίος αληθινός ιππότης της Ευρώπης».  Ήταν νόθος γιος του Καρόλου Ε΄ και της τραγουδίστριας Μπάρμπαρα Μπλόμπεργκ, ο οποίος μεγάλωσε μακριά από την μητέρα του, στην Ισπανία. Όταν ο πρωτότοκος γιος και διάδοχος του Καρόλου Ε΄, βασιλιάς Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας, έμαθε την ύπαρξη του αδερφού του, τον ονόμασε Δον Χουάν της Αυστρίας. Η κλίση του Δον Χουάν προς τη θάλασσα ήταν εμφανής από νωρίς και έτσι τον βλέπουμε  να σαλπάρει με την αρμάδα για να βοηθήσει στη λύση της πολιορκίας της Μάλτας από τους Οθωμανούς το 1565, ενώ 3 χρόνια αργότερα αναλαμβάνει την αρχηγία του ισπανικού στόλου της Μεσογείου, πολεμώντας πειρατές, είναι δε αυτός που το 1569 καταπνίγει την εξέγερση των Μορίσκων / απόγονοι των Αράβων της Γρανάδας.

Το ραντεβού όμως του Δον Χουάν με την ιστορία είναι στις 5 Οκτωβρίου 1571, όταν ως επικεφαλής της «Ιερής Συμμαχίας» κατέστρεψε τον οθωμανικό στόλο στη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Δον Χουάν δίνει το παρών σε πολλές πολεμικές συγκρούσεις που την περίοδο εκείνη αποτελούσαν καθημερινότητα στη μεσαιωνική Ευρώπη και την  1^η Οκτωβρίου 1578 ο «νικητής της Ναυπάκτου» άφηνε την τελευταία του πνοή, χτυπημένος από τύφο.

Μουεζινζάντε Αλή Πασά (1522 – 1571)

Ο Ναύαρχος Αλή Πασά, έμεινε στην ιστορία ως ο ηττημένος ναύαρχος σε μια πολύ κρίσιμη για την αυτοκρατορία του ναυμαχία. Ήταν έμπειρος αξιωματούχος με εμπειρία στο ναυτικό πόλεμο, ο οποίος είχε κερδίσει την εμπιστοσύνη στου σουλτάνου. Πριν τον απόπλου του οθωμανικού στόλου σε μια επιχείρηση που είχε πάρει τον χαρακτήρα «ιερού πολέμου», ο Σουλτάνος του παρέδωσε το περίφημο «Λάβαρο των Χαλιφών», μια τεράστια πράσινη σημαία με κεντημένους στίχους από το Κοράνι και χρυσοκέντητο το όνομα του Θεού («Αλλάχ») 28.900 φορές!

230 γαλέρες και 56 γαλιότες ήταν η οθωμανική δύναμη που κατευθύνθηκε στο Lepanto, όπου ήδη είχε συγκεντρωθεί ο μεγάλος χριστιανικός στόλος. Ο Αλή Πασά διέταξε να ελευθερωθούν τα πληρώματα των σκλάβων που θα πολεμούσαν.  Το τέλος του Τούρκου ναυάρχου ήρθε εκείνη τη μέρα, κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας από μια σφαίρα στο κεφάλι.

Η ναυμαχία

Κατά περίεργο τρόπο στο Ιόνιο έλαβαν χώρα τρεις από τις σημαντικότερες ναυμαχίες της Παγκόσμιας Ιστορίας, ήτοι η ναυμαχία του Ακτίου (31 π.χ.), η ναυμαχία της Ναυπάκτου / Lepanto (1571) και η ναυμαχία στο Ναβαρίνο (1827). Στη συγκεκριμένη περίπτωση η ναυμαχία του Lepanto είναι αυτή που σταμάτησε την οθωμανική διείσδυση στη νοτιοδυτική Ευρώπη αλλά και η τελευταία κωπήλατη ναυμαχία της παγκόσμιας ιστορίας.

Ο διάδοχός του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, Σελίμ ο Β΄, χρειαζόταν μια επίδειξη δυνάμεως στη Μεσόγειο και γι’ αυτό έθεσε σαν πρώτο στόχο την κατάληψη της βενετοκρατούμενης Κύπρου, την οποία κατέλαβε το 1570, ενώ ένα χρόνο αργότερα  στις 26 Σεπτεμβρίου 1571, τα πλοία της Ιεράς Συμμαχίας που ναυλοχούσαν στην Κέρκυρα, έμαθαν ότι έπεσε και η τελευταία βενετική εστία αντίστασης στην Κύπρο, η Αμμόχωστος, στην οποία οι Τούρκοι προέβησαν σε φρικαλεότητες εναντίον των κατοίκων. Ο μαρτυρικός θάνατος του ηρωικού υπερασπιστή της πόλης, Μαρκαντόνιο Μπραγκαντίνο, σοκάρισε τα χριστιανικά πληρώματα..

Μπροστά στην απειλή να περάσει η κυριαρχία της Μεσογείου σε Οθωμανικά χέρια, ο Πάπας Πίος Ε΄ κατόρθωσε, μετά από πολλά χρόνια, να ενώσει τους Χριστιανούς της Δύσης εναντίον των Οθωμανών, συγκροτώντας ένα πανίσχυρο στόλο. Η Γένοβα, οι Ιωαννίτες Ιππότες της Μάλτας, η Βενετία και η Ισπανία σχημάτισαν την «Ιερά Συμμαχία», της οποίας το στόλο θα διοικούσε ο Ισπανός πρίγκιπας Δον Χουάν ο Αυστριακός. Το μεγαλύτερο μέρος του στόλου, 109 γαλέρες και 6 μεγάλες μετασκευασμένες με τεράστια δύναμη πυρός, προσέφερε η Βενετία, ενώ 80 γαλέρες προσέφερε η Ισπανία (μαζί με τις υποτελείς Νάπολη και Σικελία). Τα υπόλοιπα κράτη προσέφεραν 17 γαλέρες. Μαζί με τους περίπου 13.000 ναύτες επέβαιναν στα πλοία 28.000 στρατιώτες.

Το πρωί της 7^ης Οκτωβρίου 1571 η θάλασσα στις Εχινάδες νήσους είχε γεμίσει από πλοία. Ένας τεράστιος αριθμός από γαλέρες ήταν έτοιμες να αντιπαρατεθούν πλην όμως ήταν ήδη φανερό το πλεονέκτημα των Χριστιανών σε ισχύ πυρός, αφού είχαν περισσότερα από 1.300 πυροβόλα, σχεδόν διπλάσια από τους Τούρκους.

Η ναυμαχία ξεκίνησε περί τις 11:00 με κανονιοβολισμό των Χριστιανών στο μέσο της οθωμανικής παράταξης.  Οι συμπλοκές μεταξύ των αντιπάλων έδειχναν ότι η ναυμαχία ήταν αμφίρροπη αλλά σε λίγο στο κέντρο της παράταξης, ο Δον Χουάν και ο Αλή Πασά είχαν εμπλακεί σε μια ναυτική «μονομαχία» ανάμεσα στις δυο ναυαρχίδες. Οι Τούρκοι σάλταραν πρώτοι στη «Ρεάλ», τη ναυαρχίδα του Δον Χουάν, όμως τελικά οι Ισπανοί επικράτησαν και ο Αλή Πασά έπεσε νεκρός από μια σφαίρα στο κεφάλι. Ένας στρατιώτης τον αποκεφάλισε και ύψωσε το κεφάλι του σε ένα δόρυ, ενώ έπεφτε σε χριστιανικά χέρια και η χρυσοκέντητη σημαία του, τη στιγμή εκείνη η συνοχή του στόλου διαλύθηκε και οι τουρκικές γαλέρες προσπαθούσαν να διαφύγουν μέσα σε πανικό. Στις 15:30 όλα είχαν τελειώσει. Οι απώλειες των Τούρκων ήταν 25.000 άνδρες και των Χριστιανών 15.000. Οι Τούρκοι έχασαν 84 γαλέρες και γαλιότες, ενώ 127 γαλέρες έπεσαν σε χριστιανικά χέρια ανέπαφες. Σε μια μέρα ο οθωμανικός στόλος είχε καταστραφεί.

Η σημασία της ναυμαχίας θα ήταν τεράστια αν οι Χριστιανοί είχαν μείνει ενωμένοι στη συνέχεια. Τελικά, λειτούργησε μόνο ως ανάσχεση των Οθωμανών και ως σωτηρία της Βενετίας, που αν είχε ηττηθεί στη ναυμαχία αυτή, ουσιαστικά θα τελείωνε την ιστορική της παρουσία. Σε κάθε περίπτωση ο Οθωμανικός στρατηγικός σχεδιασμός για επέκταση στον κυρίως ευρωπαϊκό κορμό είχε πλέον ανατραπεί. Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι η ισχύς πυρός αποτέλεσε αληθινή επανάσταση στο ναυτικό αγώνα. Τα πλοία θα έφεραν πλέον πολλά πυροβόλα και επειδή θα αποκτούσαν τεράστιο βάρος, θα σταματούσαν τη χρήση των κουπιών, τα οποία θα έδιναν τη θέση τους στην ιστιοφορία.

Ο  Θερβάντες

 Στη «Μαρκησία» / Marquesa, τη γαλέρα όπου επέβαινε ο Ισπανός υπαξιωματικός του στόλου Θερβάντες σκοτώθηκαν σχεδόν όλοι. Ο Θερβάντες ήταν άρρωστος εκείνη τη μέρα, ο ίδιος όμως δεν δέχτηκε να παραμείνει κλινήρης και ανέβηκε στο κατάστρωμα για να πολεμήσει. Από τη γαλέρα του διασώθηκαν µόνο 12 απλοί στρατιώτες και ανάμεσά τους και ο ίδιος, µε δυο τραύματα στο κορμί του. Ένα από βόλι στο στήθος και ένα άλλο στο χέρι που του άφησε κουσούρι για την υπόλοιπη ζωή του. Από τότε το άλλο όνομα µε το οποίο έμεινε γνωστός ο μεγαλύτερος συγγραφέας της Ισπανικής γλώσσας ήταν «EL MANCO DE LEPANTO» δηλαδή ο κουλός της Ναυπάκτου, ο ίδιος όμως συνήθιζε να λέει ότι σ’ αυτή τη μάχη έχασε το αριστερό του χέρι προς δόξαν όμως του δεξιού.

Η επίδραση της συγκεκριμένης ναυμαχίας στη ζωγραφική, τη λογοτεχνία, το θέατρο, τη μουσική υπήρξε εξόχως σημαντική ενώ δεν πρέπει να παραγνωρίζεται η απήχησή της σε σύγχρονες μορφές τέχνης βλ. κόμικς, φιλοτελισμός κ.λπ. ακόμα και στη ροκ μουσική.  Οι συγκαιρινοί συμπατριώτες του δεν αγάπησαν τον ίδιο και το έργο του, μάλλον γιατί ήταν μια ιδιοφυΐα προπορευόμενη της εποχής του. Μετά το θάνατό του όμως θεωρείται όχι μόνον «ο πιο Ισπανός από όλους τους Ισπανούς της εποχής του», ο μεγαλύτερος συγγραφέας της Ισπανίας, αλλά και από τους «κολοσσούς» της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες, έγινε διάσημος από το πασίγνωστο δημιούργημά του «Δον Κιχώτης», έγραψε όμως κι άλλα σπουδαία έργα, που, δυστυχώς, παραμένουν, σχεδόν, άγνωστα στο διεθνές αλλά και στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό.

Πηγές

Αλεξάνδρα Κραντονέλλη, Η σημασία της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου στην ανάπτυξη της Ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών-Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, Μνήμη Δ.Α. Ζακυθινού, μέρος Α΄, επιμ. Ν. Γ. Μοσχονάς, Σύμμεικτα τ.9 (1994) σελ. 269-284

Bischeno Hugh, Η ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) (ξένος τίτλος Crescent and Cross – The Battle of Lepanto, 1571), Ενάλιος,2006